- اشاره 1
- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- اشاره 16
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- تبوک 58
- 1- مناطق شمالی 58
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- 2- مناطق غربی مدینه 67
- اشاره 67
- غابه 69
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- 3- مناطق جنوب شرقی مدینه 87
- بدر 87
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- ابْواء 90
- سُقْیا 91
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- 4- مناطق جنوب شرقی مدینه 93
- سوارِقیّه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- اشاره 98
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- دیگر آبها 107
- غدیرها 107
- زهابها (اوشال) 108
- برکهها 109
- آبهای زیرزمینی 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- باغها 110
- حوضها 110
- اراضی دیم 110
- گنبدها 110
- قَنان 111
- آبگیرها و استخرها 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- اشاره 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اشاره 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- 1- راههای ارتباطی قدیم 145
- اشاره 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- 2- راه میان مکه و مدینه در قرون اولیه اسلامی 153
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- ذوالحُلَیْفه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- خاخ 170
- تُربان 172
- اعْظَم 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- وَرِقان 184
- قُدْس و آرَه 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- رابغ 194
- جُحْفَه 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- گردنه خُلَیْص 199
- غدیر خُمّ 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد عایشه 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد تَنْعیم 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- اشاره 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- رؤسای شرطه 243
- خراج مدینه 243
- کارگزاران مدینه 243
- والیان مدینه 244
- والیان عمل 244
- قاضیان مدینه 245
- والیان دیوان 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- اشاره 248
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 262
- اشاره 262
- نقیع 264
- حِماهای رسول خدا (ص) 264
- حِمای (چراگاه) نَقیع 265
- حِماهای عمر: ربذه 268
- مراتع ابوبکر 268
- شَرَف 270
- مرتع ضریّه 271
- نَقِیع 276
- فَیْد 277
- امویان و مراتع 278
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 280
- اشاره 280
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 281
- عطای فرزندان 285
- عطای زنان 287
- تنظیم توزیع عطاء 288
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 291
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 292
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 296
- عطاء در عصر عباسی 301
- عطای موالی 305
- بعث(بسیج سپاه) 308
- طوی و جعائل و بدائل 310
- رزق 313
- کیلها 314
- طعام جار 315
- جامه 317
- اشاره 318
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 318
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 327
- املاک دیگر 330
- املاک آل علی 331
- املاک خاندان زبیر 336
- املاک طلحه 340
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 341
- املاک خلفای اموی 342
- املاک مهاجران 343
- عبداللَّه بن عامر 344
- املاک سعید بن عاص 344
- املاک رجال دیگر 345
- دگرگونیهایی در مالکیتها 348
- املاک انصار 349
- بهای اراضی در مدینه 349
- اشاره 351
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 351
- حدود مدینه 354
- بُطْحان 355
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 355
- مُذَیْنِب 356
- رانونا 357
- قنات 358
- اشاره 358
- مَهْزور 358
- 1- قُبا 359
- اشاره 359
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 360
- محله بنی انیف 361
- عُصْبَه 361
- مسجد فَضیخ 362
- محلّه جَحْجَبا 362
- محلّه امیة بن زید 364
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 365
- مَحله قَیْنُقاع 365
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 366
- محلّه بنی نضیر 368
- بخش جنوب شرقی 368
- محله عبدالاشْهَل 369
- محله حارثه 369
- منازل بنی ظفر 370
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 371
- منازل زُهْره 371
- بَقیع 373
- آبریزگاهها 377
- منازل بنی حُدَیْله 378
- بقیع الزبیر 380
- محلّه بنی زُرَیْق 381
- محله بنی النجار 381
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 382
- درهای مسجد 384
- بَلاط 389
- مصلّی 393
- منازل مهاجران حجاز 395
- در شمال غربی 396
- بازارها 401
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 406
- اشاره 406
- منزلت مکه و مردمش 406
- تحولات بعد از اسلام 407
- قبایل مکه 409
- منابع بحث در اماکن مکه 414
- کتب تاریخ و تراجم 415
- کتابهای انساب 416
- تألیفاتی که ویژه مکه است 417
- کتب جغرافیا نویسان 417
- اخبار مکه از ابن شَبه 419
- اخبار مکه فاکهی 420
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 422
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 422
- خانههای حوالی مسجدالحرام 423
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 424
- برکههای مکه 425
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 425
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 426
- کعبه و مسجدالحرام 432
- بنای قریش 434
- بنای ابن زبیر 435
- تزیینات و آویزهها 436
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 436
- مقام ابراهیم 438
- زمزم 440
- سقایه عباس 441
- مسجد الحرام 443
- الف- جانب شرقی: 445
- ج- پشت کعبه: 449
- د- شق شامی 449
- اجْیاد الکبیر 449
- آثار جنوبی 449
- حِزامیّه 451
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 452
- جانب شمالی مسجدالحرام 452
- جانب شرقی مسجدالحرام 458
- کوه ابوقبیس 458
- صفا 459
- اجیاد الصغیر 459
- مَسْعی 461
- مروه و اطراف آن 465
- خَنْدَمَه 467
- کویهای اطراف آن 467
- زادگاه پیامبر (ص) 468
- کویهای بنی عبدالمطلب 468
- خانه خدیجه 469
- کوی آل ابیسفیان 470
- حَجُون 471
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 471
- شعب المقبره 472
- ذی طُوی 474
- فَخّ 475
- شعب ابن عامر 476
- شِعب عبدالله بن خالد بن اسَیْد 477
- ثَبِیر 477
- شِعْب الخُوز 479
- جمرات ثلاثه 480
- مُحَصَّب 480
- مسجد خَیْف 482
- مِنا 483
- مُزْدَلِفه 484
- عرفه 486
- مسجد ابراهیم خلیل 487
- مَأْزِمَیْن 488
بنی جعفر بن ابی طالب را در شَبا وادیی است از وادیهای مدینه. ابن حبیب گوید: شَبا نزدیک به ابْواء است و متعلق به جُهَیْنه و یاقوت از ابوالحسن المهلّبی نقل میکند که شَبا وادیی است در اثَیِّل از حوالی مدینه. در آنجا چشمهای است به نام خَیْف الشَبا از آنِ بنی جعفر بن ابراهیم از بنوجعفر بن ابی طالب.
یاقوت هنگام سخن از وَدّان گوید که ابو زید گوید: در ایامی که من در حجاز مقام داشتم، رئیسی بود از خاندان جعفر- یعنی جعفر بن ابی طالب- آنها را در فُرْع و سائره املاک بسیار بود. میان آنها و حسنیان کشاکش بود. عاقبت طایفهای از یمن به نام بنی حرب با آنان به جنگ پرداختند و بر املاکشان مستولی شدند، آنان نیز ناتوان گشتند. «(1)»
املاک خاندان زبیر
زبیر از زمانهای پیش به تملک اراضی پرادخته بود.
هِشام بن عُرْوَه از پدرش روایت میکند که پیامبر (ص) زمینی به زبیر واگذاشت که نخلهایی بود و از اموال بنی نضیر بود. «(2)» ابن شَبّه گوید:صدقه زبیر در بنی مُحمّم بود. نزدیکصدقات پیامبر (ص) و در زمان شافعی شناخته بوده است. و نیز گوید که پیامبر ملکی را در بنی مُحَمّم به زبیر داد و آن از اموال بنینضیر بود. زبیر بَخشی دیگر از اموال بنی مُحَمّم را خرید و بر فرزندان خودصدقه کرد. «(3)» هِشام بن عُرْوه از پدر خود روایت کند که ابوبکر جُرْف را به زبیر داد. و نیز روایت دیگری است که ابوبکر اراضی میان جُرْف و قَناة را به زبیر واگذاشت. «(4)» ونیز گوید که عمر همه اراضی عَقیق را به زبیر داد. ولی وسیعترین املاک زبیر غابه بود. غابه را زبیر به صدو هفتاد هزار (دینار یا درهم) خرید و عبداللَّه بن زبیر آن را به هزار هزار
1- - یاقوت، ج 4، ص 910؛ سمهودی، ج 2، ص 390.
2- - ابن سعد، ج 3، ص 72؛ فتوح البلدان، ص 20.
3- - سمهودی، ج 2، ص 68، 37.
4- - ابن سعد، ج 3- 1، ص 72؛ سمهودی، ج 2، ص 280.