حجاز درصدر اسلام صفحه 4

حدود هفتاد تن از آنها در بصره مکان گرفتند و حدود سیصد تن در کوفه.

آن گروه کثیر ازصحابه که در حجاز ماندند، همچنان به فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی و فکری خود ادامه می‌دادند. گرد خلیفه را گرفته بودند و مورد مشورت قرار می‌گرفتند. آراء و افکار آنها آمیزه‌ای بود از تجاربی که در حجاز کسب کرده بودند و تعدیلاتی که اسلام ارزانی داشته بود. و حاصل آن، همان روح اسلامی بود که بر پیکر دولت جدید دمیده شده بود و آن را با چهره خاص خود آشکار ساخته بود.

مقام مردم حجاز در عصر اموی

در عصر امویان، چون مرکز خلافت از مدینه به دمشق منتقل شد، چنان نبود که مردم حجاز ارزش و مکانت و تأثیر خود را از دست داده باشند؛ زیرا خلفای اموی، خود از مردم حجاز بودند. معاویه، مؤسس دولت اموی، فرزند ابوسفیان، زعیم مکه بود. و این زعامت تا فتح مکه بر دوام بود. معاویه برادر ام‌حبیبه، همسر پیامبر (ص) همانند شماری از خلفا؛ چون مروان بن حکم و پسرش عبدالملک و عمر بن عبدالعزیز پیش از آن که متصدی امر خلافت شوند، سالها در حجاز فرمان رانده بودند. این فرمانروایی سبب شده بود که بر احوال مردم حجاز آشنایی کامل یابند و با جمعی از رجال و اکابر آن دیار، رابطه دوستانه برقرار کنند و از نظریات آنان، که در رهبری امر خلافت مؤثر افتد، سود برند. گذشته از این شماری از خلفای اموی، چه پیش از خلافت و چه در حین خلافت، به حجاز می‌آمدند. وجود خانه کعبه و مراسم حج، این امتیاز را برای حجاز فراهم آورده بود که دیگر بلاد از آن محروم بودند. این دیدارها- هر چند غرض‌اصلی‌از آنها به جای آوردن حج بود- ولی موجب می‌شد که خلفا خود با مردم و اوضاع و احوال‌آن دیار ازنزدیک آشنا شوند. هرسال شماری‌ازرجال‌حجاز به دربار خلفای دمشق می‌رفتند.

این آمد و شدها، رابطه میان حجاز و دربار خلفای اموی را عمیقتر می‌نمود. مسلماً آراء و افکار و نظریات حجازیان در دمشقیان بی‌تأثیر نبوده است. واقع این است که حتی کسانی که خلفای اموی را، به سبب دور شدنشان از روح اسلام و تعالیم آن، نکوهش کرده‌اند، هرگز نگفته‌اند که آنان از حجاز بریده باشند.

در حجاز چند بار علیه دولت اموی شورشهایی پدید آمد؛ مانند شورش مردم مدینه بر