حجاز درصدر اسلام صفحه 443

مسجد الحرام

کعبه و مقام و زمزم درصحنی بدون سقف هستند که آن را مسجدالحرام گویند.

مسجد الحرام همواره مقدس بوده است. از حَزْوَرَه که در جنوب آن است تا مسیل اجیاد و مسعی امتداد دارد. در اطراف آن دیوار یا نرده‌ای نبود بلکه کویهای عشایر و خانه‌های برخی از متنفدین بود. معلوم است که متنفدین از حد خود تجاوز کرده و جلوتر می‌آمدند و این امر سبب تنگی مسجد شده بود، به گونه‌ای که میان دیوار مسجد و مقام اندکی فاصله بود دیوارهایی که خاص خودش باشد نداشت، دیوارهایش همان دیوارهای مردم بود. البته بین خانه‌ها درهایی بود که مردم از اطراف بدان داخل می‌شدند.

به هنگام ظهور اسلام اینصحن تنها مسجد مکه بود. مسلماً برای نمازگزاران، فراخ جایی نبود. این امر سبب شد که برخی از خلفا خانه‌های اطراف را بخرند و بر مسجد بیفزایند.

اولین بار در زمان عمر بن خطاب بود سپس در زمان عثمان ولی مورخان ننوشته‌اند چه مقدار آن را وسیعتر کردند.

مسجد به همان حال بود تا عبدالله بن زبیر نهضت خویش اعلام داشت از کارهایی که در این سالها کرد توسعه مسجد از جانب شرقی بود. پس قسمتی از خانه ازرق را به مسجد افزود و سپس آن را از سوی وادی وصفا و ناحیه بنی مَخزُوم گسترش داد و همچنان تا پشت بیت الشراب، آن سان که فاصله آن تا این خانه هفت ذراع شد و تا خانه شَیْبَة بن عثمان را بر مسجد اضافه کرد.

عبدالملک دیوارهای مسجد را بلند کرد و بر آن سقفی از ساج ساخت و به نیکوترین وجه عمارت کرد. ولید کار عبدالملک را ویران ساخت و بنایی محکم برآورد و ستونهای مرمر به آنجا آورد و سقفها را از چوب ساج و آراسته به زر نمود و طاقها را به فُسَیْفَساء پوشید و برصحن مسجدصفایح مس گسترد و برای آن بالکنها ساخت ولی بر وسعت آن نیفزود.

ابوجعفر المنصور مسجد را توسعه داد و شق شمالی را که نزد دارالعَجَله و دارالنَّدْوه است وسعت بخشید و بیشتر دارالنَّدوه و بخشی از خانه شَیْبه را بدان داخل کرد. این امر در سال 140 بود.

در سال 160 مهدی عباسی فرمان داد که مسجد را از سمت بالا گسترده‌تر سازند آنچه را که از خانه ازرق مانده بود و خانه خیره دخت سباع الخُزاعی و خانه‌ای از آنِ خاندان