- اشاره 1
- فصل اول: اهمیت حجاز درصدر اسلام 1
- اهل حجاز در شهرها 2
- مقام مردم حجاز در عصر اموی 4
- تأثیر حجاز در انتظام امور جهان اسلامی 6
- نقش مردم حجاز در فعالیتهای بازرگانی و تنظیم آن 9
- حجاز و سنت 10
- نقش مردم حجاز در فرهنگ بغداد 12
- مقام و مرتبت علمای حجاز 14
- فصل دوم: کتابهای عربی در باب مدینه و حجاز 16
- اشاره 16
- محمد بن حسن بن زباله 22
- یحیی بن حسن علوی 24
- علی بن محمد مدائنی 25
- عمربن شَبَّه 26
- زبیر بن بَکّار 29
- ابوعبدالله اسدی 32
- عَرّام بن الاصْبَغ السُلَمی 34
- ابوعبیدالله عمرو بن بِشر السُّکونی 36
- فصل سوم: حدود حجاز در نزد متقدمان 48
- فصل چهارم: سرزمین حجاز 58
- 1- مناطق شمالی 58
- تبوک 58
- خَیْبَر 60
- فَدَک 62
- وادی القری 64
- 2- مناطق غربی مدینه 67
- اشاره 67
- غابه 69
- خُشُب و ذوالمَروْه و حَوراء 69
- قَبَلِیّه 70
- اجْرد و اشْعر 71
- بُواط 72
- دو حَوْره و ظَلِم 72
- وادیهای اشْعَر 74
- یَلْیَل 75
- رَضْوی 76
- عَزْوَر و ثافل 77
- یَنْبُع 78
- حوراء 78
- خَفَینَن و غَیْقَه 81
- عُذَیْبه و جار 82
- اماکن بین مدینه و بدر 84
- کوه آرَه و فُرْع و ودّان 87
- بدر 87
- 3- مناطق جنوب شرقی مدینه 87
- ابْواء 90
- سُقْیا 91
- وَرِقان و قُدْس و عَرْج 91
- سوارِقیّه 93
- 4- مناطق جنوب شرقی مدینه 93
- حَرِّه (/ سنگلاخ) بنی سُلَیم 96
- مَعْدن بنی سُلَیْم 97
- فصل پنجم: آبها و آبیاری 98
- اشاره 98
- چاهها 100
- چشمهها 103
- دیگر آبها 107
- غدیرها 107
- زهابها (اوشال) 108
- آبهای زیرزمینی 109
- برکهها 109
- بُثور (زمینهای سست) 109
- حوضها 110
- باغها 110
- اراضی دیم 110
- گنبدها 110
- قَنان 111
- آبگیرها و استخرها 111
- زَلَفه 112
- قناتها 113
- آب در مکه 114
- باران وسُدّ 114
- سیلها و سیلبندها (سدها) 115
- چشمهها 116
- چاهها 117
- برکهها 118
- سرابستانها 119
- مدینه؛ وادیها (/ خشکرودها) و سدهای آن: 120
- چاهها 121
- اشاره 122
- فصل ششم: تولیدات کشاورزی 122
- تاکستانها و انگور 129
- درختان میوه 130
- سبزیها و حبوبات 131
- گندم و جو 132
- تولیدات 133
- فصل هفتم: اهل حجاز: عشایر 134
- اشاره 134
- اهل مَدَر و اهل وَبَر 135
- عشایر حجاز 136
- عشایر شمالی حجاز 138
- عشایر حجاز میانه 140
- اشاره 145
- فصل هشتم: راههای ارتباطی در حجاز 145
- 1- راههای ارتباطی قدیم 145
- راه شمال 149
- دگرگونیهای وضع راهها بعد از اسلام 151
- 2- راه میان مکه و مدینه در قرون اولیه اسلامی 153
- فصل نهم: منزلهای بین راه مدینه و مکه 167
- ذوالحُلَیْفه 167
- بَیْداء 168
- حَمراء الاسد 169
- خاخ 170
- ذات الجَیْش و حُفَیْره 170
- اعْظَم 172
- تُربان 172
- مَلَل 173
- فَرْش 175
- سَیاله 177
- رَوحاء 178
- رُوَیْثَه 181
- عَرْج 182
- قُدْس و آرَه 184
- وَرِقان 184
- سُقیا 185
- ثافل 187
- ابْواء 188
- هَرْشی 189
- شَمَنْصِیر 190
- وَدّان 192
- جُحْفَه 194
- رابغ 194
- خُلَیْص 196
- عُسْفان 197
- قُدَیْد و مُشَلَّل 198
- گردنه خُلَیْص 199
- غدیر خُمّ 199
- کَدِید 201
- بطن مَرّ 202
- مسجد عایشه 204
- مسجد سَرِف 204
- مسجد تَنْعیم 204
- ذوطُوی 205
- کَداء 206
- اشاره 208
- فصل دهم: نظام اداری حجاز در دوره های نخستین اسلامی 208
- قضاء و حَرَس 229
- دیوان و عامل بازار 231
- صوافی (املاک خالصه) 235
- اداره مناطق قبیلگی 236
- والیان اماکن تابع مدینه 242
- خراج مدینه 243
- رؤسای شرطه 243
- کارگزاران مدینه 243
- والیان عمل 244
- والیان مدینه 244
- والیان دیوان 245
- قاضیان مدینه 245
- والیان مکه 246
- والیان طائف 247
- فصل یازدهم: شیوه جمع آوریصدقات 248
- اشاره 248
- مکان جمع آوری صدقات 252
- زمان جمع آوری صدقات 253
- مصرف کردنصدقات در محل 255
- فصل دوازدهم: مراتع و چراگاهها درصدر اسلام 262
- اشاره 262
- نقیع 264
- حِماهای رسول خدا (ص) 264
- حِمای (چراگاه) نَقیع 265
- حِماهای عمر: ربذه 268
- مراتع ابوبکر 268
- شَرَف 270
- مرتع ضریّه 271
- نَقِیع 276
- فَیْد 277
- امویان و مراتع 278
- فصل سیزدهم: عطا و رزق و تطور سازمان آن در حجاز 280
- اشاره 280
- تنظیم عطا در عهد عمر بن خطاب 281
- عطای فرزندان 285
- عطای زنان 287
- تنظیم توزیع عطاء 288
- دگرگونی عطا در عصر عثمان و علی (ع) 291
- دگرگونی پرداخت عطا در عصر اموی 292
- عطا در عصر عمر بن عبدالعزیز 296
- عطاء در عصر عباسی 301
- عطای موالی 305
- بعث(بسیج سپاه) 308
- طوی و جعائل و بدائل 310
- رزق 313
- کیلها 314
- طعام جار 315
- جامه 317
- فصل چهاردهم: مالکیتهای ارضی درحجاز 318
- اشاره 318
- املاک علی بن ابیطالب (ع) 327
- املاک دیگر 330
- املاک آل علی 331
- املاک خاندان زبیر 336
- املاک طلحه 340
- اراضی خلفای سهگانه و خاندانهایشان 341
- املاک خلفای اموی 342
- املاک مهاجران 343
- عبداللَّه بن عامر 344
- املاک سعید بن عاص 344
- املاک رجال دیگر 345
- دگرگونیهایی در مالکیتها 348
- املاک انصار 349
- بهای اراضی در مدینه 349
- فصل پانزدهم: مدینه منوّره 351
- اشاره 351
- حدود مدینه 354
- بُطْحان 355
- وادیها (خشکرودها) ی مدینه 355
- مُذَیْنِب 356
- رانونا 357
- اشاره 358
- قنات 358
- مَهْزور 358
- اشاره 359
- 1- قُبا 359
- محلّه بنی عمرو بن عَوْف 360
- محله بنی انیف 361
- عُصْبَه 361
- مسجد فَضیخ 362
- محلّه جَحْجَبا 362
- محلّه امیة بن زید 364
- مَحله قَیْنُقاع 365
- محلّه سُنْح- محله حارث بن خزرج 365
- محلههای بنی سالم و غَنْم و حُبْلی و بیاضه 366
- محلّه بنی نضیر 368
- بخش جنوب شرقی 368
- محله عبدالاشْهَل 369
- محله حارثه 369
- منازل بنی ظفر 370
- قُفّ وصدقات پیامبر (ص) 371
- منازل زُهْره 371
- بَقیع 373
- آبریزگاهها 377
- منازل بنی حُدَیْله 378
- بقیع الزبیر 380
- محله بنی النجار 381
- محلّه بنی زُرَیْق 381
- مسجد رسول الله (ص) و بناهای اطراف آن 382
- درهای مسجد 384
- بَلاط 389
- مصلّی 393
- منازل مهاجران حجاز 395
- در شمال غربی 396
- بازارها 401
- فصل شانزدهم: نشانههای عمران در مکه 406
- منزلت مکه و مردمش 406
- اشاره 406
- تحولات بعد از اسلام 407
- قبایل مکه 409
- منابع بحث در اماکن مکه 414
- کتب تاریخ و تراجم 415
- کتابهای انساب 416
- تألیفاتی که ویژه مکه است 417
- کتب جغرافیا نویسان 417
- اخبار مکه از ابن شَبه 419
- اخبار مکه فاکهی 420
- منارههایی که بر سر کوههای مکه بود 422
- ذکرریختن سنگریزه برسطح مسجدالحرام وبرگرفتنسنگریزه از آن 422
- خانههای حوالی مسجدالحرام 423
- خانههای رو به روی مسجدالحرام و اطراف آن 424
- ذکر حمامهای مکه و شمار آنها 425
- برکههای مکه 425
- تاریخ مکه تألیف ازرقی 426
- کعبه و مسجدالحرام 432
- بنای قریش 434
- بنای ابن زبیر 435
- تزیینات و آویزهها 436
- تجدید بنای کعبه در زمان عبدالملک بن مروان 436
- مقام ابراهیم 438
- زمزم 440
- سقایه عباس 441
- مسجد الحرام 443
- الف- جانب شرقی: 445
- آثار جنوبی 449
- د- شق شامی 449
- ج- پشت کعبه: 449
- اجْیاد الکبیر 449
- حِزامیّه 451
- سُوَیقه و قُعَیْقِعان 452
- جانب شمالی مسجدالحرام 452
- جانب شرقی مسجدالحرام 458
- کوه ابوقبیس 458
- اجیاد الصغیر 459
- صفا 459
- مَسْعی 461
- مروه و اطراف آن 465
- خَنْدَمَه 467
- کویهای اطراف آن 467
- زادگاه پیامبر (ص) 468
- کویهای بنی عبدالمطلب 468
- خانه خدیجه 469
- کوی آل ابیسفیان 470
- کوی بنی عامر بن لُؤَی 471
- حَجُون 471
- شعب المقبره 472
- ذی طُوی 474
- فَخّ 475
- شعب ابن عامر 476
- ثَبِیر 477
- شِعب عبدالله بن خالد بن اسَیْد 477
- شِعْب الخُوز 479
- جمرات ثلاثه 480
- مُحَصَّب 480
- مسجد خَیْف 482
- مِنا 483
- مُزْدَلِفه 484
- عرفه 486
- مسجد ابراهیم خلیل 487
- مَأْزِمَیْن 488
دیگر از خشکرودهای اجرد که آب آن به غَور میریزد هُزَر است و آن متعلق به بنی جُشَم است. از آبهای آن یکی بئر بنی سباع است در ذات الحری و بئر الحواتکه است در زَقَب الشُطْآن در وسط راه میان عین بنیهاشم در ملل و عین اعظم.
اما اشْعَر را به سبب کثرت درختانش به این نام خواندهاند (اشعر/ پرمو). اشعر در جنوبِ اجرد است. آب در آن از سر کوه به سوی یَنْبُع جریان دارد. قومی از مُزَینه در آنجا زندگی میکنند. در جانب جنوبی آن خشکرود روحاء است.
بُواط
بُواط میان خشکرود اجرد و اشعر است. در شمال اشعر. در آنجا دو کوه است که سرهاشان جدا، ولی از ریشه یکی هستند.
میان آن دو گردنهای است که پیامبر (ص) در غزوه ذوالعُشَیْره از یَنْبُع از آن عبور کرد. «(1)» بُواط نزدیک رَضْوی است و از مدینه چهار منزل دور است، از آنِ جُهَیْنة است. در جانب غربی آن بنی دینار و بنو الربعه- از جَهینه- زندگی میکنند. رویاروی وادی بُواط مَبْکِث است که از اجرد جریان دارد.
دو حَوْره و ظَلِم
از خشکرودهای اشعر دو حوره است؛ یکی شامی و دیگر یمانی. این دو از آنِ بنی کلیب بن کثیر و بنی عوف بن وعل هستند و این دو (هر دو) از جُهَیْنهاند. حَورَه بریدهای است در وادی.
در حَوْره شامی منزلی است از آنِ عبدالملک بن مروان که آن را ذوحَماط گویند؛ زیرا در آن موضع درختان حماط (انجیر کوهی) میروید. محمد بن جعفر طالبی به هنگامی که به میان بنی دینار میآمد، در آنجا منزل میکرد.
بکری منطقه حَوْره 2 وْره- 2 را به تفصیل بیان کرده و گوید:
در نزدیکی حَوْره شامی چاه حُراض است. این چاه از آنِ عمران بن عبدالله بن مطیع بوده و در همان نزدیکی، چاه دیگری است به نام حُرَیْض، از آن بنیربعه. در آن آبی است گوارا که همگان را سود بخشد. در نزدیکی حُرَیْض ظَلِم است: آبی از آنِ بنیحارث. بنیحارث
1- - بکری، ص 154 و سمهودی ج 2، ص 311.