معارف دین جلد 3 صفحه 337

ج. فهم قرآن مجید به گواهی تمام متخصّصین فن ومفسّرانی که غور کامل در قرآن و تفسیر آن داشته‌اند، بدون اطّلاع لازم از علوم قرآن، مثل اسباب نزول آیات، و اماکن نزول و جوّ فکری محیط بر عرف زمان نزول کامل نمی‌شود.

از سیره و سنّت قولی و عملی پیغمبر صلی‌الله علیه و آله در کلّ برنامه‌هایی که اجرا فرمود، و در پیاده‌کردن اوامر و نواهی قرآن و تفهیم کامل مقاصد آن، و تفاصیل برنامه‌ها، حتماً باید از حدیث کمک گرفت، و الّا در بیشتر موارد، استفاده ما، تفسیر آیات، مستقیم و موافق مدلول حقیقی قرآن مجید نخواهد بود.

هر جا اقتضای کلام قرآن، تصریح مطلب بوده، تصریح شده است؛ و هر کجا بیان مطلبی با اشاره لازم بوده، اشاره گردیده است. هر کجا بیان امری به نحو عموم یا مطلق لازم بوده است، مطلب به همان نحو بیان گردیده است و ...؛ امّا این نکات و تفاصیل را هم باید از حدیث و سنّت استفاده کرد، که البتّه در این مورد، استقامت اذهان و قوّت تعقّل و درک اشخاص نیز کمک‌کار شایانی بوده و هست.

اصلًا این موضوع در محیط علمی، مثل آفتاب روشن است، و کسی از اهل فن نبوده که به طور قطعی در فهم قرآن، نیاز به علم حدیث و سیره و تاریخ را منکر شده و ربط حدیث با قرآن، و قرآن با حدیث را مورد تردید قرار داده باشد.

اگر یک نفر غیر مسلمان هم بخواهد اسلام‌شناس شود، تنها به استناد قرآن، اسلام‌شناسی او تکمیل نمی‌شود، و او هم در خلال تحصیل به این نکته می‌رسد.

و این مطلب، با آیاتی، مثل وَلَقَد یسَّرنَا القُرآنَ لِلذِّکرِ فَهَل مِّن مُدَّکر[308] منافاتی ندارد. این آیات شریفه، این حقیقت را بیان می‌نماید که قرآن برای شرح اهداف کلّی و مقاصد اصولی، رسا وگویا است، و همه، حق‌بودن دعوت قرآن را به آسانی از آن می‌فهمند.