تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 147

سوره اخلاص با نام خدا آغاز می شود؛ با تأکید بر «توحید» ادامه می یابد و «توحید ذاتی و صفاتی» را این گونه بیان می کند: «ای (پیامبر) بگو فقط خدا یکتاست (و همتا و دوّمی ندارد؛ همان) خدای همواره مقصود (که مطلوب همگان است و همه به او نیازمندند و او از همه بی نیاز است)».

سپس در ادامه سوره به «نفی عقاید یهودیان و مسیحیان» در مورد فرزند داشتن و شبیه داشتن خدا اشاره می کند و می فرماید: «نه زاییده (و خدا فرزندی ندارد) و نه زاده شده است (و پدر و مادری ندارد.) و هیچ کس برای او همتا (و شبیه و همانند) نبوده است (و نخواهد بود)».

شأن نزول

داستان نزول سوره توحید این گونه حکایت شده که گروهی از کافران (1) از پیامبر صلی الله علیه و آله خواستند که خدا را برای آنان وصف کند و حضرت سه روز سکوت کرد تا سوره اخلاص فرود آمد و خدا و صفات او را معرّفی کرد. (2)

واژه شناسی

1. احد: گاهی معنای اسمی دارد که به معنای «یکی» (یک نفر) است و گاهی معنای وصفی دارد که به معنای «یکتا» است در؛ این صورت مخصوص خداست؛ (3)

2. صمد: در اصل به معنای قصد کردن است؛ به آقا و بزرگی که مورد توجه دیگران قرار می گیرد نیز گفته می شود؛ (4) برخی گفته اند که «صمد» به معنای چیزی

1- (1) . در برخی روایات پرسش گر را از یهود و در بعضی دیگر مسیحی و در برخی دیگر مشرک معرّفی کرده اند. گاهی نام او را عبداللّه بن صوریا یا عبداللّه بن سلام گفته اند؛ امّا با توجّه به مکّی بودن سوره احتمال سوم (مشرکان) قوی تر به نظر می رسد؛ ولی مانعی ندارد که برخی یهودیان یا مسیحیان در سفر مکّه از پیامبر صلی الله علیه و آله پرسش کرده باشند یا هر سه گروه یک مطلب را پرسیده باشند
2- (2) . بحارالانوار، ج3، ص221؛ المیزان، ج20، ص546؛ تفسیر نمونه، ج27، ص428
3- (3) . مفردات، مادّه احد
4- (4) . همان، مادّه صمد؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج6، ص278