تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 18

است؛ (1) ولی سوره برائت بدون «بسم اللّه» شروع شده؛ چرا که در آنجا سخن از قهر و اعلان جنگ به مشرکان است که با توصیف خدا به رحمت سازگاری ندارد؛

4. «بسم اللّه» گفتن در آغاز کار و سوره ها هم به معنای کمک خواستن از خدا، و هم به معنای شروع کار به نام خداست؛ (2)

5 . واژه «اللّه» جامع ترین نام خداست که تمام صفات او را در برمی گیرد؛ به خلاف نامهای دیگر (مثل رحمان و غفور و رازق و...) که هر کدام به صفتی خاص اشاره دارد.

6 . واژه «رحمان» و «رحیم» هر دو از ریشه «رحمت» است. بین مفسّران مشهور است که صفت رحمان به رحمت عام خدا اشاره دارد و شامل دوست و دشمن و مؤمن و کافر می شود که همگی از مواهب او بهره می برند؛ (3) زیرا این صیغه بر وفور رحمت و فراگیری آن دلالت دارد؛ امّا واژه «رحیم» به رحمت خاص خدا نسبت به بندگان شایسته و با ایمان اشاره می کند که بخششهای خاص او به آنان می رسد؛ (4)چرا که این صیغه بر دوام رحمت دلالت دارد؛ (5)

7. در «بسم اللّه الرحمن الرحیم» که 114 بار در قرآن تکرار شده، بر دو صفت رحمان و رحیم تأکید شده و صفات دیگر را ذکر نکرده است؛ چون انسان در آغاز هر کار از صفتی استمداد می جوید که آثارش به سراسر جهان پرتو می افکند. و این رحمت الاهی است که بر همه چیز سایه افکنده است. (6)

1- (1) . علمای شیعه اتفاق دارند که «بسم اللّه» جزو قرآن است؛ ولی در بین اهل سنت اختلاف هست؛ با این حال بیشتر آن را جزو قرآن می دانند. (ر. ک: تفسیر نمونه، ج1، ص17؛ المنار، ج1، ذیل سوره حمد، آیه 1)
2- (2) . پس متعلق «بسم اللّه» هم می تواند «استعین» و هم «ابتدی» باشد
3- (3) . ...وَرَحْمَتِی وَسِعَتْ کُلَّ شَیْءٍ... . (اعراف، 156)
4- (4) . این مطلب در حدیثی از امام صادق علیه السلام حکایت شده است. (ر. ک: تفسیر عیّاشی، ذیل آیه؛المیزان، ج1، ص23)
5- (5) . چون الرحیم صفت مشبه است
6- (6) . تفسیر نمونه، ج1، ص24