تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 22

می پردازد؛ از این رو در فارسی به معنای «پروردگار» ترجمه می شود. برخی مفسّران آن را به معنای «شخص بزرگی که فرمانش اطاعت می شود» گرفته اند؛ (1)

3. در مورد واژه «عالمین» مفسّران قرآن دو دیدگاه دارند: برخی برآنند که این واژه جمع «عالَم» است و به مجموعه ای از موجودات مختلف گفته می شود که دارای صفات مشترک یا زمان و مکان مشترک هستند. پس عالمین اشاره به مجموعه های جهانی مثل عالم گیاهان، عالم حیوانات و عالم انسانهاست. (2) در تفسیر آیه مذکور، این مطلب در حدیثی از امام علی علیه السلام آمده است. (3)

و عدۀ دیگری از مفسّران برآنند که «عالمین» به معنای «جهانیان» است؛ چرا که این واژه برای صاحبان عقل به کار می رود؛ (4) همان طور که در حدیثی از امام صادق علیه السلام نیز حکایت شده است که مقصود انسانها هستند که هر کدام جهان کوچکی می باشند. (5)

با توجّه به اینکه واژه «عالمین» در قرآن به هر دو معنای «انسانها» و «کل موجودات» به کار رفته است، (6) مانعی ندارد که مقصود آیه فوق هر دو معنا باشد؛ (7)هر چند که معنای دوم می تواند مصداقی از معنای اوّل به شمار رود یعنی خدا پرورش دهنده کلّ موجودات از جمله انسانهاست؛

4. تعبیر «ربّ العالمین» در حقیقت دلیلی است برای «الحمدللّه» یعنی چون خدا پرورش دهنده جهانیان است و همه نیکیها و تکاملها از اوست، ستایش مخصوص وی می باشد؛

1- (1) . مجمع البیان، جلد اول، ذیل آیه
2- (2) . تفسیر نمونه، ج1، ص30
3- (3) . نورالثقلین، ج1، ص17؛ «ربّ العالمین هم الجماعات من کل مخلوق من الجمادات و الحیوانات»
4- (4) . دلیل آنها این است که این واژه با «ین» جمع بسته شده است
5- (5) . المنار، ج1، ص51؛ مفردات راغب اصفهانی، ذیل مادّه علم
6- (6) . صاحب تفسیر نمونه در مورد آیه 23 - 24 شعراء و 36 جاثیه همین مطلب را آورده است
7- (7) . ما در اصول فقه با ادله ای پذیرفته ایم که استعمال لفظ در بیشتر از یک معنا اشکالی ندارد