تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 30

نکته های ادبی

هر گاه چیزی در کلام از جایگاه واقعی آن جلوتر رود، معنای انحصار می دهد.

(تقدیم ما حقّه التأخیر یفید الحصر) و در اینجا «ایّاک» که مفعول است مقدّم شده است بنابراین به معنای «فقط تو را می پرستیم» می شود.

نکته ها و اشاره ها

1. لحن سخن آیات سوره حمد در آیات قبل با این آیه متفاوت است. از اینجا به بعد از زبان بنده و خطاب به پروردگار سخن گفته می شود؛ گویا انسان با اعتراف به توحید و صفات خدا در آیات قبل، پایه های معرفت خود را نسبت به خدا محکم می کند؛ سپس خویش را در حضور ذات پاکش می یابد و او را مخاطب ساخته و نخست زبان به پرستش گشوده و آنگاه از وی مدد می جوید؛

2. این آیه به توحید عبادی اشاره دارد (1)، و مؤمنان بیان می کنند که هیچ کس و هیچ چیز را غیر از خدا شایسته پرستش نمی دانیم و تنها از او اطاعت می کنیم و از تسلیم و بندگی در برابر غیر او می پرهیزیم؛

3. به توحید افعالی نیز مطرح شده و مؤمنان می گویند تنها موثر حقیقی در جهان را خدا می دانیم؛ پس تنها بر او تکیه می کنیم و از او مدد می جوییم؛ البتّه این بدان معنا نیست که عوامل و اسباب مادّی و معنوی تأثیری ندارد، بلکه آنها نیز وجود و تأثیر خود را از خدا می گیرند. حال اگر در جهت فرمان خدا از آنها کمک گرفته شود، منافاتی با توحید ندارد؛ پس مقصود از توحید افعالی، نفی استقلال آنها در تأثیر است؛

4. این آیه انسان را از غیر خدا جدا می کند و تنها به خدا پیوند می دهد. مؤمن این