- پیشگفتار 1
- اشاره 7
- اشاره ای به تاریخچه تفسیر 9
- تفسیر و تفاسیر 9
- اشاره 9
- تعریف تفسیر 9
- اشاره 11
- روشها و گرایشهای تفسیری 11
- نکته ها 11
- اشاره 13
- اشاره 14
- سیمای سوره حمد (پرسشگری عاشقانه و امدادخواهی روشنگرانه) 14
- اهداف سوره حمد 15
- اشاره ای به مطالب سوره حمد 15
- ویژگی خاصّ سوره حمد 15
- مقدمه 16
- یاد مهر دوست 16
- واژه شناسی 16
- توضیح 16
- نکته های ادبی 17
- نکته ها و اشاره ها 17
- آموزه ها و پیامها 19
- پرسشگری عاشقانه 20
- توضیح 20
- مقدّمه 20
- واژه شناسی 20
- نکته های ادبی 21
- نکته ها و اشاره ها 21
- آموزه ها و پیامها 23
- بازهم یاد مهر دوست 24
- واژه شناسی و نکته های ادبی 24
- مقدّمه 24
- توضیح 24
- نکته ها و اشاره ها 24
- آموزه ها و پیامها 25
- واژهشناسی 26
- مقدّمه 26
- یادی از رستاخیز 26
- توضیح 26
- نکته ها و اشاره ها 27
- آموزه ها و پیامها 28
- واژه شناسی 29
- توضیح 29
- توحید عبادی و افعالی 29
- مقدّمه 29
- نکته ها و اشاره ها 30
- نکته های ادبی 30
- آموزه ها و پیامها 31
- توضیح 32
- هدایت طلبی 32
- مقدّمه 32
- واژه شناسی 32
- نکته ها و اشاره ها 33
- نکته های ادبی 33
- آموزه ها و پیامها 34
- مقدّمه 35
- سه خط اساسی در زندگی بشر 35
- توضیح 35
- واژه شناسی 35
- نکته ها و اشاره ها 36
- آموزه ها و پیامها 37
- اشاره 41
- سیمای سوره حجرات راه کارهای حفظ شخصیّت و برادری و برابری 42
- اشاره 42
- نام گذاری 42
- کلّیّات 42
- اهداف سوره حجرات 43
- به مطالب مهمّ سوره حجرات 43
- ویژگی سوره 43
- ادب در برابر رهبر اسلام 45
- مقدّمه 45
- توضیح 45
- واژه شناسی 46
- نکته های ادبی 46
- شأن نزول 46
- نکته ها و اشاره ها 47
- مقدّمه 49
- آموزه ها و پیامها 49
- شأن نزول 50
- توضیح 50
- واژه شناسی 51
- نکته ها و اشاره ها 52
- آموزه ها و پیامها 53
- توضیح 54
- مقدّمه 54
- واژه شناسی 54
- نکته ها و اشاره ها 55
- نکته های ادبی 55
- مقدّمه 56
- توضیح 56
- آموزه ها و پیامها 56
- شأن نزول 57
- واژه شناسی 57
- نکته ها و اشاره ها 58
- آموزه ها و پیامها 59
- توضیح 60
- مقدّمه 60
- راهکار برخورد با اخبار مشکوک ایمان دوستی و ناپسندی کفر 60
- شأن نزول 61
- واژه شناسی 61
- نکته ها و اشاره ها 62
- آموزه ها و پیامها 63
- مقدّمه 64
- توضیح 64
- واژه شناسی 65
- نکته ها و اشاره ها 66
- آموزه ها و پیامها 68
- مقدّمه 69
- راهکار اصلاح اختلافات اجتماعی اعلام برادری مؤمنان 69
- توضیح 69
- واژه شناسی 70
- شأن نزول 70
- نکته ها و اشارهها 71
- مقدّمه 73
- آموزه ها و پیامها 73
- واژه شناسی 74
- نکته های ادبی 74
- توضیح 74
- نکته ها و اشاره ها 75
- آموزه ها و پیامها 77
- توضیح 78
- راهکارهای حفظ شخصیت افراد اجتماع عوامل اختلافات اجتماعی و آداب معاشرت صحیح 78
- مقدّمه 78
- شأن نزول 79
- نکته ها و اشاره ها 80
- واژه شناسی 80
- آموزه ها و پیامها 82
- مقدّمه 83
- توضیح 83
- شأن نزول 84
- نکته ها و اشاره ها 85
- واژه شناسی 85
- آموزه ها و پیامها 89
- مقدّمه 90
- توضیح 90
- نظام برابری و معیارهای برتری افراد معنای ایمان و اسلام و تفاوت آنها 90
- شأن نزول 91
- واژه شناسی 91
- نکته ها و اشاره ها 92
- آموزه ها و پیامها 94
- توضیح 95
- مقدّمه 95
- شأن نزول 96
- واژه شناسی 96
- نکته ها و اشاره ها 97
- آموزه ها و پیامها 98
- نشانه های مؤمنان راستین علم بی کران الاهی 99
- توضیح 99
- مقدّمه 99
- نکته ها و اشاره ها 100
- واژه شناسی 100
- مقدّمه 102
- توضیح 102
- آموزه ها و پیامها 102
- آموزه ها و پیامها 103
- نکته ها و اشاره ها 103
- مقدّمه 104
- واژه شناسی 104
- توضیح 104
- نکته ها و اشاره ها 105
- توضیح 106
- آموزه ها و پیامها 106
- مقدّمه 106
- نکته ها و اشاره ها 106
- آموزه ها و پیامها 107
- اشاره 112
- کلّیّات 113
- اهداف سوره جمعه 113
- سیمای سوره جمعه اهداف پیامبران و وظایف اجتماعی مسلمانان 113
- اشاره 113
- مطالب سوره جمعه 114
- ترجمه و تفسیر سوره جمعه 115
- مقدّمه 115
- توضیح 115
- واژه شناسی 116
- نکته ها و اشاره ها 116
- مقدّمه 118
- توضیح 119
- نکته ها و اشاره ها 120
- واژه شناسی 120
- آموزه ها و پیامها 122
- روحیه های قوم یهود قانون عمومی مرگ و عوامل ترس از آن 123
- مقدّمه 123
- توضیح 123
- نکته ها و اشاره ها 124
- واژه شناسی 124
- مقدّمه 127
- آموزه ها و پیامها 127
- واژه شناسی 128
- توضیح 128
- نکته ها و اشاره ها 129
- آموزه ها و پیامها 131
- مقدّمه 132
- توضیح 132
- آداب نماز جمعه و وظایف اجتماعی مسلمانان 132
- واژه شناسی 133
- نکته ها و اشاره ها 134
- مقدّمه 137
- آموزه ها و پیامها 137
- شأن نزول 138
- توضیح 138
- واژه شناسی 138
- نکته ها و اشاره ها 139
- آموزه ها و پیامها 140
- اشاره 144
- کلّیّات 145
- سیمای سوره توحید 145
- فضیلت 145
- اشاره 145
- مطالب فرعی 146
- هدف سوره 146
- توضیح 146
- تفسیر و ترجمه سوره توحید 146
- واژه شناسی 147
- شأن نزول 147
- نکته ها و اشاره ها 148
- آموزه ها و پیامها 152
- اشاره 155
- سیمای سوره قدر 156
- اشاره 156
- کلّیّات 156
- فضیلت 156
- مطالب فرعی 157
- اهداف سوره قدر 157
- تفسیر و ترجمه سوره قدر 158
- مقدّمه 158
- توضیح 158
- واژه شناسی 159
- نکته ها و اشاره ها 160
- آموزه ها و پیامها 165
- اشاره 168
- سیمای سوره کوثر 169
- کلّیّات 169
- اشاره 169
- فضیلت 169
- اهداف سوره 170
- ویژگیها 170
- مطالب فرعی 170
- شأن نزول 171
- ترجمه و تفسیر سوره کوثر 171
- مقدّمه 171
- توضیح 172
- نکته ها و اشاره ها 172
- واژه شناسی 172
- آموزه ها و پیامها 175
مؤمنان، از گمانهای (بد) زیاد بپرهیزید، چرا که برخی از گمانه زنیها (و ترتیب اثر دادن به آنها) گناه است»؛
سپس از تجسس نهی می کند و می فرماید: «(در کار دیگران) جستجو مکنید.»
در ادامه آیه با یک تشبیه جالب به عامل (غیبت) سوّم اشاره کرده و می فرماید:
«هیچ کدام از شما غیبت دیگران را نکند (یعنی عیب پوشیده کسی را برملا مکنید.) آیا هیچ یک از شما دوست دارد، که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ به یقین همه شما از این مطلب ناخشنودید»؛ آنگاه در ادامه آیه هشدار می دهد: «خودتان را از (عذاب) خدا حفظ کنید (و پارسا باشید)». و در پایان آیه نوید می دهد:
«خدا توبه پذیر و مهرورز است. (پس اگر کسی که این گناهان را انجام داده، توبه کند او را می بخشد)».
شأن نزول
داستان نزول این آیه این گونه حکایت شده که دو نفر از اصحاب، سلمان را برای آوردن غذا نزد پیامبر صلی الله علیه و آله فرستادند و حضرت ایشان را به سراغ «اُسامه» - مسئول بیت المال - فرستاد و او گفت: اکنون چیزی ندارم. آن دو صحابی در مورد اسامه گفتند: وی بخل ورزیده، و در مورد سلمان گفتند: اگر او را به سر چاه بفرستیم، چاه می خشکد. آن دو به راه افتادند تا نزد اسامه آیند و تجسّس کنند که پیامبر صلی الله علیه و آله به آنان فرمود: من آثار گوشت خوردن در دهان شما می بینم. ایشان گفتند: ما امروز هیچ گوشتی نخورده ایم. حضرت فرمود: آری گوشت سلمان و اسامه را خوردید. (1) آیه بدین مناسبت فرود آمد و مسلمانان را از بدگمانی، تجسّس و غیبت منع کرد. (2)
1- (1) . این دو نفر هم به اسامه بدگمان شدند، هم قصد تجسّس داشتند و هم غیبت کردند
2- (2) . مجمع البیان، ج9، ص135؛ تفسیر قرطبی با اندک تفاوت