تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 85

واژه شناسی

1. ظن: به معنای گمان است، که از اطمینان عادی تا توهّم را شامل می شود و هرگاه در قرآن با «اِنّ» و «اِنْ» به کار رود، بر گمان ضعیف یا پندار دلالت می کند. (1) در اینجا به همین معناست؛

2. اثم: به معنای چیزی است که انسان را از ثواب دور می کند و رسیدن به نیکیها را کُند می سازد؛ (2) از این رو به گناه نیز، اثم گفته می شود؛

3. تجسّس: واژه «تجسّس» و «تحسُّس» هر دو به معنای جست وجوگری می آید و هر دو در قرآن آمده است؛ امّا واژه اوّل معمولاً در امور نامطلوب است که جست وجو در آنها ممنوع می باشد، و واژه دوم در مورد امور نیکوست. (3)

نکته ها و اشاره ها

1. تعبیر «کثیر» که در این آیه به کار رفته، به سبب آن است که گمانهای بد و پندارهای اشتباه بسیار زیادتر از گمانهای خوب است؛ وگرنه حُسن ظن، ممنوع نیست؛ بلکه نیکوست؛

2. با اینکه گمان کردن یک امر اختیاری نیست، در این آیه ممنوع شمرده شده؛ پس مقصود از «گناه بودن برخی گمانها» آن است که به گمانهای بد بی اعتنا باشید و آثاری بر آنها بار نکنید و روابط خود را با دیگران تغییر ندهید. در حدیثی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده: «راه فرار از سوءظن آن است که به آن جامه عمل نپوشانید»؛ (4)

1- (1) . هرگاه با«اَنّ» و «اَنْ» استعمال شود، بر علم دلالت می کند. مفردات راغب اصفهانی، ماده ظن
2- (2) . مفردات راغب، مادّه «اثم»
3- (3) . «یَبَنِیَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن یُوسُفَ وَ أَخِیهِ...». یوسف، 87؛ر. ک: تفسیر نمونه، ج22، ص188
4- (4) . محجّه البیضاء، ج5، ص269