- پیشگفتار 1
- مقدمه 3
- اشاره 6
- بخش اول: کلّیّات 6
- اشاره 7
- فصل اول: مباحث مقدّماتی 7
- ١. دوران زندگی رسول خدا (ص) 8
- الف) احیای مجدّد قبیله گرایی 9
- ب) ظهور مدّعیان نبوّت 9
- اشاره 9
- ٢. گذری بر حوادث سال یازدهم 9
- ج) درخواست جانشینی 10
- د) اعزام سپاه به موته 11
- ه) ماجرای قلم و کاغذ 13
- اشاره 18
- فصل دوم: تحلیلی بر ماجرای سقیفه 18
- داستان سقیفه 19
- ١. انتخاب سعدبن عباده 19
- ٢. ورود مهاجران به صحنه 20
- ٣. نزاع اصحاب 22
- 4. آخرین انتخاب 24
- 5. ابوبکر در مصاف با بنی هاشم 26
- 6. توطئه ابوسفیان 31
- اشاره 40
- بخش دوم: آغاز دوره خلافت 40
- فصل اول: خلافت ابوبکر 41
- اشاره 41
- ١. زندگینامه 42
- اشاره 43
- ٢. کارگزاران 43
- الف) عمربن خطّاب 43
- ب) خالدبن ولید 44
- ج) ابوعبیده جرّاح 44
- الف) اخذ بیعت از مردم و بنی هاشم 45
- ٣. مهمّ ترین وقایع 45
- ب) ماجرای فدک و شهادت فاطمۀ زهرا (علیها السلام) 48
- ج) اعزام سپاه اسامه 50
- د) جنگ های رِدَّه 51
- ه) فتوحات 53
- 4. اقدامات 54
- 5. تحلیلی بر عملکرد خلیفۀ اول 56
- فصل دوم: خلافت عمربن خطّاب 60
- اشاره 60
- ١. زندگینامه 61
- ٢. کارگزاران 62
- ٣. مهم ترین وقایع 63
- 4. اقدامات 64
- الف) تأسیس نظام های حکومتی 64
- ج) جلوگیری از نقل حدیث 65
- ب) بدعت ها و نوآوری ها 65
- د) تشکیل شورای خلافت 66
- 5. تحلیلی بر عملکرد خلیفۀ دوم 68
- اشاره 72
- فصل سوم: خلافت عثمان 72
- ١. زندگینامه 73
- ٢. کارگزاران 74
- ب) گسترش فرهنگ اشرافی گری 75
- ٣. مهم ترین وقایع 75
- الف) ادامۀ فتوحات 75
- ج) شورش مخالفان 76
- 4. اقدامات 77
- الف) جمع آوری قرآن 77
- ب) تسلّط امویان بر جامعۀ اسلامی 78
- ج) بخشش اموال عمومی به بنی امیّه 79
- 5. تحلیلی بر عملکرد خلیفۀ سوم 80
- اشاره 84
- فصل چهارم: خلافت امیرالمؤمنین (ع) 84
- ١. زندگینامه 85
- ٢. کارگزاران 88
- ٣. مهم ترین وقایع 89
- الف) جنگ جمل 89
- ب) نبرد صفّین 92
- ج) واقعۀ نهروان 95
- د) غارتگری های معاویه 97
- الف) احیای سیرۀ نبوی 99
- 4. اقدامات 99
- ب) تلاش در جهت رفع تبعیض و بی عدالتی 100
- 5. تحلیلی بر عملکرد امیرمؤمنان علی (ع) 101
- ج) گسترش فرهنگ تشیّع 101
- فصل پنجم: خلافت امام حسن (ع) 106
- اشاره 106
- ١. زندگینامه 107
- ٢. مهم ترین وقایع 108
- الف) بیعت مردم با امام (ع) 108
- ب) نبرد با معاویه 109
- ج) ماجرای صلح 110
- ٣. تحلیلی بر عملکرد امام حسن (ع) 112
- اشاره 117
- بخش سوم: آغاز خلافت امویّان 117
- فصل اول: خلافت معاویه 118
- اشاره 118
- ١. زندگینامه 119
- ٢. کارگزاران 120
- ٣. مهم ترین وقایع 121
- الف) ادامۀ فتوحات 121
- ب) شهادت امام حسن (ع) 121
- د) شورش خوارج 122
- ج) شهادت حُجْربن عَدی 122
- الف) ترویج دشنام به آل علی (ع) و فشار بر شیعیان 123
- 4. اقدامات 123
- ج) موروثی کردن خلافت 124
- ب) جعل حدیث 124
- د) بدعت ها و نوآوری ها 127
- 5. تحلیلی بر عملکرد معاویه 128
- فصل دوم: خلافت یزیدبن معاویه 132
- اشاره 132
- ١. زندگینامه 133
- ٢. کارگزاران 135
- ٣. مهم ترین وقایع 136
- الف) اخذ بیعت از مردم 136
- ب) شهادت امام حسین (ع) 136
- ج) واقعۀ حره واقم 138
- ه.) فتوحات و قیام خوارج 139
- د) حمله به مکه 139
- 4. تحلیلی بر عملکرد یزید 139
- فصل سوم: انتقال خلافت به مروانیان 143
- اشاره 143
- اشاره 144
- ١. گذری بر تاریخ خلفای مروانی (64-١٣٢ ق) 144
- الف) مروان بن حکم 145
- ب) عبدالملک بن مروان 146
- ج) ولیدبن عبدالملک 147
- د) سلیمان بن عبدالملک 147
- ه.) عمربن عبدالعزیز 148
- و) یزیدبن عبدالملک 149
- ز) هشام بن عبدالملک 150
- ح) ولید بن یزید بن عبدالملک 150
- ط) یزید بن ولید بن عبدالملک معروف به «یزید ناقص» 151
- ک) مروان بن محمّد 152
- ی) ابراهیم بن ولید بن عبدالملک 152
- ٢. مهم ترین وقایع 153
- الف) جنبش توّابین 153
- ب) قیام مختار 155
- ج) شورش های پراکنده 158
- د) قیام های علوی 161
- اشاره 167
- فصل چهارم: علل و عوامل سقوط بنی امیّه 167
- ١. نزاع های خانوادگی 168
- ٢. مقابله با ارزش های اسلامی 169
- ٣. استبداد سیاسی و اقتصادی 170
- 4. حوادث خراسان 172
- 5. مبارزه شیعیان 173
- 6. شورش های پراکنده خوارج 174
- کتابنامه 178
ج) شورش های پراکنده
یک- شورش ابن اشعث: بعد از کشته شدن ابن زبیر در سال ٧2 ق و تسلّط عبدالملک بن مروان بر مناطق اسلامی، حجّاج بن یوسف ثقفی، امارت کوفه را به دست گرفت. آن گاه او در سال ٨٠ ق، عبدالرّحمان بن محمّدبن اشعث را برای فتح سیستان بدان سو گسیل داشت. ابن اشعث، ابتدا مناطقی را به تصرّف خود درآورد و اموال بسیاری را به غنیمت گرفت؛ ولی از ورود به سایر شهرهایی که در اختیار رَتْبیل - پادشاه کابل - بود، هراسید و در «بست» اقامت کرد و تصمیم گرفت برخلاف نظر حجاج، فتوحات را تا سال بعد متوقّف سازد، امّا این موضوع به کشمکشی میان وی و حجّاج تبدیل شد و او را بر آن داشت تا دست به شورش زند و سپاه خود را به جهاد با رهبران گمراه و بی دین و برکناری امویان از خلافت فراخواند. در پی آن، در ذی حجّۀ سال ٨1 ق، وارد بصره شد و چهارهزار نفر از مردم این شهر و نیز مردم کوفه به او پیوستند. در این میان حتّی فقیهان سنّی و شیعیانی حضور داشتند که از ستم حجّاج به تنگ آمده بودند. در این میان، عبدالملک - خلیفۀ اموی - به آنان پیغام داد که حاضر است حجّاج را عزل کند؛ امّا شورشیان نپذیرفتند. شورش ابن اشعث تا سال ٨3 ق ادامه یافت؛ ولی سرانجام در برابر نیروهای حجّاج در دیرالجماجم - محلّی در هفت فرسخی کوفه - (1)شکست خورد و تعداد فراوانی از یاران وی کشته یا اسیر شدند. پس از آن، عبدالرّحمان به سوی خراسان گریخت؛ ولی یاران حجّاج او را تعقیب کردند و در خراسان کشتند. (2)
ابن اشعث در قیام خود، هیچ گونه انگیزۀ مذهبی خاصّی را دنبال نمی کرد و عامل اصلی
1- معجم البلدان، ج 2، ص 526.
2- الامامه و السّیاسه، ج 2، صص 2٩ - 3٩؛ تاریخ الامم و الملوک، ج 5، صص 142 - 1٨٨؛ البتّه طبری معتقد است که ابن اشعث به هرات رفت و چندی نزد رتبیل اقامت کرد؛ ولی سرانجام در سال ٨5 ق، به دست وی که مورد تهدید حجّاج قرار گرفته بود، کشته شد.