تاریخ اسلام از وفات پیامبر اکرم (ص) تا سقوط بنی امیه صفحه 56

ساخت. با این همه، در عمل، مخالفت جدّی صورت نگرفت و پس از آن که عهدنامۀ ابوبکر قرائت شد، خلیفۀ دوم عمربن خطّاب بر منبر نشست و سخنرانی کرد. (1)

5. تحلیلی بر عملکرد خلیفۀ اول

ابوبکر به رغم توانمندی های علمی، حکومتی و نظامی کمی که داشت و همواره بدان اعتراف می کرد (2)، توانست پایه های حکومت و خلافت خود را در سایۀ کمک و همکاری دوستانی چون عمربن خطّاب و ابوعبیده و نیز ملایمت با مردم، استوار سازد و مخالفان را از صحنۀ سیاسی خارج کند. همچنین موفّق شد تا با برخی اقدامات نظیر اعزام سپاه اسامه و سرکوب مرتدان، چنین وانمود کند که پیروی از قرآن، سنّت و رعایت کردن کامل ضوابط اسلامی از اصول اساسی حکومت اوست؛ به ویژه که پایبندی به برخی از سنّت های اسلامی، مانند پرهیز از حیف و میل بیت المال و تقسیم مساوی آن میان مردم را در عمل نشان داد. (3)با این همه، عمل به رأی و اجتهاد شخصی میان همگان رواج یافت و در بسیاری از موارد، مبنای امور خلافت قرار گرفت؛ به طوری که حتّی فرماندهان نظامی هم عملکرد خویش را مبتنی بر اجتهاد و رأی توجیه می کردند. (4)

1- الطبقات الکبری، ج 3، ص 2٧4؛ الطبقات الکبری، ج 2، ص 32؛ تاریخ الامم و الملوک، ج 2، صص 61٩-621؛ الامامه و السّیاسه، ج 1، ص 24.
2- تاریخ الامم و الملوک، صص 6٠ و 61٩؛ تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 13٧؛ السیرهالنّبویه، ابن هشام، ج 1، صص15٨-164؛ المغازی، واقدی، ج 1، صص 15٨ و 313؛ السنن الکبری، بیهقی، ج 6، ص 234، (در منابع آمده که عمر در حضور فرزندش عبدالله اعتراف کرد که خود را از ابوبکر برتر و برای خلافت شایسته تر می دانست؛ امّا به این دلیل که ابوبکر در نظر مردم محبوبیت بیشتری داشت، به خلافت او رضایت داد. او همواره در حضور مردم می گفت که خلافت ابوبکر ناگهانی بود و خدا شرّ آن را از مردم دور کرد و اگر کسی بار دیگر به این روش دعوت کرد، او را بکشید، (شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، صص 2٨-2٩) .
3- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 136.
4- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 132؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 143.