تاریخ اسلام از وفات پیامبر اکرم (ص) تا سقوط بنی امیه صفحه 64

از ظلم و ستم دیرین پادشاهان به تنگ آمده بودند؛ به همین سبب، به سرعت به اسلام روی آوردند و یا درخواست صلح کردند. برخی از شهرها و مناطق فتح شده در شام، عراق و ایران، عبارتند از: اردن، فلسطین، مصر، اسکندریّه، حمص، قنسرین حلب، منبج، قادسیّه، بصره، حیره، نهاوند، آذربایجان، اهواز، اصطخر، همدان و اصفهان. (1)

مسلمانان با فتح این مناطق، به گسترش اسلام، در جهان کمک کردند؛ امّا یکی از انگیزه های مهمّ اعراب برای حضور چشمگیر در این فتوحات، دستیابی به غنایم و دریافت خراج بود. (2)این امر سبب شد تا به تدریج فرهنگ تجمّل گرایی و دنیاطلبی بر فضای زهد جامعۀ اسلامی غلبه یابد و مسائلی را به ویژه در روزگار خلیفۀ سوم به وجود آورد؛ (3)چنان که حضور گروهی از تازه مسلمانان و اسرا در مناطق اسلامی، مسلمانان را با معضلات فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی فراوانی مواجه ساخت. این در حالی بود که دستگاه خلافت، هیچ گونه تدبیر خاصّی برای مقابله با آنها نیندیشید.

4. اقدامات

الف) تأسیس نظام های حکومتی

خلیفۀ دوم، افزون بر ادامۀ فتوحات و توسعۀ جغرافیایی جامعۀ اسلامی، نظام های حکومتی جدیدی را نیز بنیان نهاد؛ از جمله این که در سال شانزده قمری برای سهولت در ثبت وقایع، به پیشنهاد حضرت علی (ع) ، هجرت رسول خدا (ص) را مبدأ تاریخ قرار

داد. (4)همچنین به یُمن ثروت هنگفتی که نصیب دستگاه خلافت شده بود، پیشنهاد

1- تاریخ الیعقوبی، ج 2، صص 141-15٧.
2- الاخبار الطوال، دینوری، ص 116؛ تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 154.
3- مروج الذّهب، ج 1، ص 3٠5.
4- طبری آورده است که اولین بار، شخص رسول خدا (ص) ، پس از هجرت به مدینه، ماه ربیع الاول را مبدأ تاریخ قرار داد، (تاریخ الامم و الملوک، ج 2، ص 11٠) .