تاریخ اسلام از وفات پیامبر اکرم (ص) تا سقوط بنی امیه صفحه 80

البتّه در این میان، افراد دیگری هم از بخشش های عثمان بهره مند شدند؛ که در شمار طایفۀ بنی امیه نبودند؛ از جمله: ششصدهزار درهم از اموال اصفهان به زبیر رسید و زمین هایی نیز به طلحه، خباب بن ارت، سعدبن ابی وقاص، عدی بن حاتم، سعیدبن زید و ابوموسی اشعری واگذار شد. (1)

سرانجام این بخشش های بی حساب خلیفه، زیدبن ارقم - متولّی بیت المال - را به اعتراض واداشت و با تحویل کلیدهای بیت المال به وی، اعلام کرد که تنها خزانه دار مسلمانان است نه عثمان. (2)همچنین عبدالرحمان بن عوف را که برای دستیابی عثمان به خلافت تلاش فراوانی کرده بود و به گفتۀ مسعودی از ثروتمندان به شمار می رفت، به خشم آورد. او هنگام مشاهدۀ کاخ و سفرۀ رنگین عثمان، از بیعت با عثمان، به خدا پناه برد و تا پایان حیاتش با او سخن نگفت. (3)

5. تحلیلی بر عملکرد خلیفۀ سوم

دورۀ خلافت عثمان را می توان در سه محور کلّی ارزیابی کرد:

الف) خلیفۀ سوم، بیش از خلفای پیشین بر ارزش های جاهلی و فرهنگ قبیله گرایی تأکید ورزید و چنان که عُمَر پیش بینی کرده بود، (4)طایفۀ بنی امیّه را بر امّت اسلامی مسلّط ساخت. این بدین معناست که در این دوره، سکّان هدایت جامعۀ اسلامی به دست کسانی افتاد که دست کم حدود بیست سال با اسلام مبارزه کردند و از دشمنان سرسخت رسول خدا (ص) به شمار می رفتند. شاهد این مطلب، سخن ابوسفیان به عثمان است که به وی توصیه کرد خلافت را همچون گوی در دست فرزندان امیّه به گردش

1- تاریخ المدینه المنوّره، ج 3، صص 1٠2٠ - 1٠22.
2- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 16٨.
3- شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 1، ص 1٩6؛ مروج الذّهب، ج 1، ص 3٠5.
4- تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 15٨.