تفسیر مقدماتی قرآن کریم صفحه 117

عیب و نقص منزّه می شمارند؛ هر چند که این زمزمه متناسب با عالم آنهاست و ما آن را نمی شنویم. (1)

ب) مقصود از تسبیح موجودات، همان زبان حال آنهاست؛ یعنی آنها به صورت حقیقی (نه مجازی) حمد و تسبیح خدا می گویند؛ اما این مطلب با زبان حال، است نه الفاظ؛ بدین معنا که تسبیح، جز به معنای پاک شمردن خدا از عیوب نیست و ساختمان منظّم این جهان به ما می گوید که آفریننده آن از هر گونه نقصی مبرّاست.

حمد، جز ستایش و بیان صفات کمال خدا نیست و نظام جهان با زبان حال از صفات کمال و علم و قدرت او سخن می گوید؛

پ) منظور از تسبیح موجودات، ترکیبی از زبان «حال»، «قال»؛ «تکوین» و «تشریع» است؛ یعنی برخی موجودات همچون انسانها با زبان و الفاظ تسبیح او می گویند و همه ذرّات هستی با زبان حال از عظمت و قدرت خدا سخن می گویند؛ پس هر موجودی با زبان مخصوص خود به پاکی و ستایش خدا گواهی می دهد. (2)

به نظر می رسد که دیدگاه سوم، جامع دیدگاه اوّل و دوم است و مانعی ندارد که مقصود آیه همین معنا باشد.

2. در برخی احادیث از پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت شده که فرمودند: «لباس انسان نیز تسبیح خدا می گوید (و خدا را بر پاکی می ستاید) و هنگامی که کثیف و آلوده شود، تسبیح آن قطع می شود». (3) در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام حکایت شده که در

1- (1) * مولوی می گوید: گر تو را از غیب چشمی باز شد با تو ذرّات جهان همراز شد نطق آب و نطق خاک و نطق گل هست محسوس حواس اهل دل جمله ذرات در عالم نهان با تو می گویند روزان وشبان ما سمیعیم وبصیریم و هُشیم با شما نامحرمان ما خامشیم
2- (2) . تفسیر نمونه، ج12، ص8 - 134. (البته ایشان دیدگاه دوم را دلچسب تر می داند.)
3- (3) . ابونعیم اصفهانی، حلیهالاولیاء، به نقل از المیزان و نمونه ذیل آیه