کتابخانه بالقرآن

اندیشه در اسلام صفحه 206

صفحه 206

تفکر در مرگ

از مرگ نیز باید عبرت گرفت و درباره آن تفکر کرد و به فکر چاره افتاد. سعدی در مقدمه گلستان نگاه هوشمندانه ای به مرگ کرده و این طور به نصیحت ابنای زمان پرداخته است:

بس نامور به زیر زمین دفن کرده اند

«مرگ آگاهی» به قدری در روایات ما حضور دارد که نمی توان آن را به عنوان یکی از بنیان های معنوی تفکر نادیده گرفت. از جمله، وجود مبارک پیامبر اکرم، صلی الله علیه وآله وسلم، در نصیحتی به ابوذر غفاری می فرمایند:

«یا أباذر! إذا تبعت جنازۀ فلیکن عقلک فیها مشغولا بالتفکر والخشوع، واعلم أنک لاحق به». (1)

در هنگام تشییع جنازه، عقل خویش را به تفکر و خشوع مشغول دار و بدان که بی تردید به او ملحق خواهی شد.

این همه تأکید به تفکر درباره مرگ برای این است که از خود سوال کنیم: آیا ما رهروان این کاروان نیستیم؟ آیا مرگ به سراغ ما نمی آید؟ آیا خانه آخر ما قبر نیست؟ مرکب آخر ما تابوت نیست؟ آخرین لباس ما کفن نیست؟ به راستی، چرا با چشم عقل به مرگ دیگران نگاه نکرده و در آن تأمل و تحقیق نمی کنیم؟

تفکر در وجود پیامبر اکرم (ص)

یک از مسائلی که قرآن به آن سفارش می کند تفکر در وجود پیامبر اسلام است، زیرا تفکر سبب می شود حق بودن پیامبر بر همه ثابت شود:

- «قُلْ إِنَّمٰا أَعِظُکُمْ بِوٰاحِدَهٍ أَنْ تَقُومُوا لِلّٰهِ مَثْنیٰ وَ فُرٰادیٰ ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا مٰا بِصٰاحِبِکُمْ مِنْ جِنَّهٍ إِنْ هُوَ إِلاّٰ نَذِیرٌ لَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ عَذٰابٍ شَدِیدٍ». (2)

1- (1)) . میزان الحکمه، محمدی ری شهری، ج 4، ص 2977. درباره یاد مرگ روایات زیادی وارد شده است. از جمله: - مصباح الشریعۀ، منسوب به امام صادق (ع)، ص 171: قال الصادق علیه السلام: ذکر الموت یمیت الشهوات فی النفس ویقطع منابت الغفلۀ ویقوی القلب بمواعد الله ویرق الطبع ویکسر اعلام الهوی ویطفی نار الحرص ویحقر الدنیا وهو معنی ما قال النبی (صلی الله علیه وآله وسلم): فکر ساعۀ خیر من عبادۀ سنه وذلک عند ما تحل اطناب خیام الدنیا وتشدها بالآخرۀ ولا یسکن نزول الرحمه عند ذکر الموت بهذه الصفۀ ومن لا یعتبر بالموت وقلۀ حیلته وکثرۀ عجزه وطول مقامه فی القبر وتحیره فی القیامۀ فلا خیر فیه. قال النبی (صلی الله علیه وآله وسلم) اذکروا هادم اللذات قیل: وما هو یا رسول الله؟فقال: الموت ما ذکره عبد علی الحقیقۀ فی سعۀ إلا ضاقت علیه الدنیا ولا فی شدۀ إلا اتسعت علیه والموت اول منزل من منازل الاخرۀ وآخر منزل من منازل الدنیا فطوبی لمن اکرم عند النزول باولها وطوبی لمن احسن مشایعته فی آخرها والموت اقرب اشیاء من بنی آدم وهو یعده ابعد فما اجری الانسان علی نفسه وما اضعفه من خلق وفی الموت نجاۀ المخلصین وهلاک المجرمین ولذلک اشتاق من اشتاق الموت وکره من کره». - میزان الحکمه، محمدی ری شهری، ج 4، ص 2889: رسول الله (صلی الله علیه وآله): عودوا المریض واتبعوا الجنازۀ یذکرکم الآخرۀ. - همان، ص 2964: رسول الله (صلی الله علیه وآله): أفضل الزهد فی الدنیا ذکر الموت، وأفضل العبادۀ التفکر، فمن أثقله ذکر الموت وجد قبره روضۀ من ریاض الجنۀ. الإمام علی (علیه السلام): اذکروا هادم اللذات، ومنغص الشهوات، وداعی الشتات، اذکروا مفرق الجماعات، ومباعد الامنیات، ومدنی المنیات، والمؤذن بالبین والشتات. عنه (علیه السلام): کیف تنسی الموت وآثاره تذکرک؟ الإمام الصادق (علیه السلام): ذکر الموت یمیت الشهوات فی النفس، ویقلع منابت الغفلۀ، ویقوی القلب بمواعد الله، ویرق الطبع، ویکسر أعلام الهوی. عنه (صلی الله علیه وآله) - وقد مر بمجلس قد استعلاه الضحک -: شوبوا مجلسکم بذکر مکدر اللذات، قالوا: ومامکدر اللذات، قال: الموت. الإمام علی (علیه السلام): اوصیکم بذکر الموت وإقلال الغفلۀ عنه، وکیف غفلتکم عما لیس یغفلکم، وطمعکم فیمن لیس یمهلکم! فکفی واعظا بموتی عاینتموهم. الإمام علی (علیه السلام): أکثروا ذکر الموت، ویوم خروجکم من القبور، وقیامکم بین یدی الله عز وجل، تهون علیکم المصائب. - همان، ص 2976: رسول الله (صلی الله علیه وآله): ما من میت یوضع علی سریره فیخطی به ثلاث خطی إلا نادی بصوت یسمعه من یشاء الله: یا إخوتاه! ویا حملۀ نعشاه! لا تغرنکم الدنیا کما غرتنی ! ولا یلعبن بکم الزمان کما لعب بی ! اترک ما ترکت لذریتی ولایحملون عنی خطیئتی، وأنتم تشیعونی ثم تترکونی والجبار یخاصمنی. - همان، ص 2977: الإمام الباقر (علیه السلام): إذا کنت فی جنازۀ فکن کأنک أنت المحمول، وکأنک سألت ربک الرجعۀ إلی الدنیا لتعمل عمل من عاش، فإن الدنیا عند العلماء مثل الظل. الإمام الصادق (علیه السلام): إذا حملت جنازۀ فکن کأنک أنت المحمول، أو کأنک سألت ربک الرجوع إلی الدنیا لتعمل، فانظر ماذا تستأنف، ثم قال: عجبا لقوم حبس أولهم علی آخرهم، ثم نادی مناد فیهم بالرحیل وهم یلعبون.
2- (2)) . سبإ، 46.