کتابخانه بالقرآن

اندیشه در اسلام صفحه 220

صفحه 220

نیازی هست انسان در سخن گفتن یا در پاسخ دادن عجله کند؟ به همین قیاس، در امور دیگر هم نباید عجله کرد و شتاب ورزید؛ چرا که از رسول خدا، صلی الله علیه وآله وسلم، نقل شده است که فرمود:

«العجلۀ من الشیطان». (1)

عجله و شتاب از کارهای شیطان است.

شیطان هم عجله کرد

وقتی خداوند متعال به ملائکه امر کرد تا بر آدم سجده کنند، شیطان شتابزده تصمیم گرفت و سجده نکرد، لذا به او گفته شد:

«قٰالَ فَاخْرُجْ مِنْهٰا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ * وَ إِنَّ عَلَیْکَ اللَّعْنَهَ إِلیٰ یَوْمِ الدِّینِ ». (2)

خدا گفت: از این جایگاه والا که مقام مقربان است بیرون رو که رانده شده ای. و بی تردید تا روز قیامت لعنت بر تو خواهد بود.

گاهی شتاب در سخن گفتن یا عجله کردن در تصمیم گیری خسارت آور است. حتی گاهی این خسارت به حدی است که نمی توان آن را جبران کرد. از این رو، اسلام به همه قاضیان سفارش می کند که پیش از صدور حکم، گفته های مدعی و مدعیٌ علیه را به خوبی و از سر دقت بشنوند و ارزیابی کنند و دلایل هر دو طرف و شواهد آنان را به دقت بررسی نمایند. درست است که چنین کاری زمان می برد، اما اگر در حکم دادن عجله ای صورت بگیرد و حقی پایمال شود یا آبرویی بر باد برود یا مالی تباه شود، دیگر امکان جبران آن نیست.

سفارشاتی چند از امام هشتم (ع)

اشاره

بخش مهمی از فرمایشات امام هشتم در زمان خودشان نوشته شده و بعد از مدت کمی به کتاب های معروف انتقال پیدا کرده است. از جمله، در کتاب مشکاۀ الانوار، قطعه زیبایی درباره فکر کردن و تصمیم گرفتن از

1- (1)) . عیون الحکم والمواعظ، علی بن محمد لیثی واسطی، ص 121. در این باره روایات زیر قابل تامل است: - سبل السلام، ابن حجر عسقلانی، ج 4، ص 201: عن سهل بن سعد رضی الله عنه قال: قال رسول الله (ص): العجلۀ من الشیطان... والعجلۀ هی السرعۀ فی الشئ، وهی مذمومۀ فیما کان المطلوب فیه الاناۀ، محمودۀ فیما یطلب تعجیله من المسارعۀ إلی الخیرات ونحوها، وقد یقال: لا منافاۀ بین الاناۀ والمسارعۀ، فإن سارع بتؤده وتأن فیتم له الامران والضابط أن خیار الامور أوسطها. - معدن الجواهر ، أبو الفتح کراجکی، ص 45: وأوصی حکیم ولده فقال: خذ یا بنی بأربعۀ واترک اربعۀ. فقال: وما هن؟ فقال: خذ حسن الحدیث إذا حدثت وحسن الاستماع إذا حدثت وأیسر المروءۀ إذا خولفت وبحسن البشر إذا لقیت. واترک محادثۀ اللئیم ومنازعۀ اللجوج ومماراۀ السفیه ومصاحبۀ الماقت. واحذر اربع خصال فثمرتهن اربع مکروهات: اللجاجه والعجلۀ والعجب والشره. فأما اللجاجۀ فثمرتها الندامۀ؛ واما العجلۀ فثمرتها الحیرۀ؛ واما العجب فثمرته البغضۀ؛ وأما الشره فثمرته الفقر. وکن من اربعۀ علی حذر: من الکریم إذا أهنته؛ ومن العاقل إذا أهجته؛ ومن الاحمق إذا مازحته؛ ومن الفاجر إذا صاحبته. واحتفظ من اربع نفسک تأمن ینزل بغیرک: العجلۀ واللجاج والعجب والتوانی. - معدن الجواهر، أبو الفتح کراجکی، ص 57: وأوصیک یا ولدی بست خصال فیها تمام العلم ونظام الادب: الاولی ألا تنازع فوقک؛ والثانیۀ أن لا تتعاطی ما لا تنال؛ الثالثۀ أن لا تقول ما لا تعلم؛ الرابعۀ أن لا یخالف لسانک فی قلبک؛ الخامسه ان لا یخالف قولک فعلک؛ السادسۀ أن لا تدع الامر إذا أقبل و أن لا تطلبه إذا أدبر. واحذر العجلۀ فان العرب کانت تسمیها أم الندامات وان فیها ست خصال: یقول صاحبها قبل أن یعلم؛ ویجیب قبل أن یفهم؛ ویعزم قبل أن یفکر؛ ویقطع قبل أن یقدر؛ ویحمد قبل أن یجرب؛ ویذم قبل أن یحمد. وهذه الخلال تکون فی أحد إلا صحب الندامۀ وعدم السلامۀ. - معدن الجواهر ، أبو الفتح کراجکی، ص 72: وأوصی حکیم بعض الملوک لمن خلفه علی ناحیۀ فقال أوصیک بعشر خصال: أوصیک بتقوی فانک ان تتقه یهدیک ویکفیک ویرضی عنک ومتی أرضی عبد ربه أرضاه؛ وآمرک ان لا تعجل فیما لا تخاف الفوت فان العجلۀ ثوب ندم... . - عیون الحکم والمواعظ، علی بن محمد لیثی واسطی، ص 23: العجلۀ تمنع الاصابۀ - جامع السعادات ، ج 2، ص 154 و أدب الضیافۀ، جعفر بیاتی، ص 146: أن یعجل المضیف فی إحضار الطعام، فإذا کانت العجلۀ من الشیطان فإنها مستثناۀ فی خمسۀ أمور هن من سنۀ رسول الله صلی الله علیه وآله: إطعام الضیف، وتجهیز المیت، وتزویج البکر، وقضاء الدین، والتوبۀ من الذنوب. - مفردات غریب القرآن، راغب اصفهانی، ص 323: عجل: العجلۀ طلب الشئ وتحریه قبل أوانه وهو من مقتضی الشهوۀ فلذلک صارت مذمومۀ فی عامۀ القرآن حتی قیل العجلۀ من الشیطان، قال (سأریکم آیاتی فلا تستعجلون - ولا تعجل بالقرآن - وما أعجلک عن قومک - وعجلت إلیک). فذکر أن عجلته وإن کانت مذمومۀ فالذی دعا إلیها أمر محمود وهو طلب رضا الله تعالی، قال : (أتی أمر الله فلا تستعجلوه - ویستعجلونک بالسیئۀ - لم تستعجلون بالسیئۀ قبل الحسنۀ - ویستعجلونک بالعذاب - ولو یعجل الله للناس الشر استعجالهم بالخیر - خلق الانسان من عجل). قال بعضهم من حمإ ولیس بشئ بل تنبیه علی أنه لا یتعری من ذلک وأن ذلک أحد الاخلاق التی رکب علیها وعلی ذلک قال (وکان الانسان عجولا)، وقوله: (من کان یرید العاجلۀ عجلنا له فیها ما نشاء لمن نرید) أی الاعراض الدنیویۀ، وهبنا ما نشاء لمن نرید أن نعطیه ذلک (عجل لنا قطنا - فعجل لکم هذه) والعجالۀ ما یعجل أکله کاللهنۀ، وقد عجلتهم ولهنتهم، والعجلۀ الاداوۀ الصغیرۀ التی یعجل بها عند الحاجۀ، والعجلۀ خشبۀ معترضۀ علی نعامۀ البئر وما یحمل علی الثیران وذلک لسرعۀ مرها. والعجل ولد البقرۀ لتصور عجلتها التی تعدم منه إذا صار ثورا، قال (عجلا جسدا) وبقرۀ معجل لها عجل.
2- (2)) . حجر، 34 و 35. نیز: قال فاخرج منها فإنک رجیم * وإن علیک لعنتی إلی یوم الدین. ص، 77 و 78.