تناسب آیات صفحه 15

ص: 20

تشکل سیاق

سیاق بین مجموعه ای از آیات، به همین معنی که ذکر شد، متشکل می شود. به طوری که هر یک از اجزاء آن، می تواند قرینه ای برای جزء دیگر آن باشد. این نوع قرینه را «قرینه سیاق» می نامند.

عوامل مناسبات و سیاق

تناسب بین اجزاء یک مجموعه، بر حسب مورد، فرق می کند؛ چه بسا مناسبتی که بین اجزاء یک جمله و یک کلام و عبارت، برقرار می شود، از تضاد بین دو ضد تشکیل می یابد؛ مانند: مناسبتی که بین رحمت و عقاب، که بعد از رغبت و رهبت (اعراض) برقرار می شود.

بدر الدین زرکشی می گوید: «از جمله عادات و سبکهای قرآن کریم، این است به دنبال بیان احکامی، معمولا ذکر «وعد و وعید» می نماید؛ برای اینکه ذکر وعد و وعید، به دنبال بیان احکام، باعث ایجاد انگیزه در مکلّفین می باشد.

و سپس آیات مربوط به توحید، تنزیه و تقدیس پروردگار را به دنبال آن می آورد تا اینکه مکلّف، عظمت و بزرگی مقام ذات اقدس حق (آمر و ناهی) را، به طور جدّی و صحیح، درک نماید ...» آنگاه اضافه می کند:

«در مورد سوره بقره و نساء و مائده و امثال آنها خوب دقت کن که آنها را قطعا همانگونه که بیان کردیم می یابی» «1».

و این در موردی است که وجه تناسب آن کاملا روشن و ظاهر باشد. (1) البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 40.