تناسب آیات صفحه 26

ص: 31

تناسب ابتدا و انتهای هر سوره با هم و تناسب هر دو با اهداف آن

تناسب مطلع و ختام یک مقاله یا نوشته و یا خطابه با اهداف آن، از ارکان مهمّ بلاغت، و از شروط اصلی آن می باشد. و قرآن کریم در تمامی سوره ها و آیاتش، به بهترین وجه از چنین نظم و تناسقی برخوردار است؛ به طوری که تمام سوره ها مشتمل بر بهترین مبادی و بالاترین و برترین خواتیم است. بنابراین، باید در این زمینه، مقاصد و اهداف بزرگی باشد که این دو حسن و زیبایی (تناسب فواتح و خواتیم سور) را بهم پیوند داده و کمال اتّصال را به آن ببخشد، و همراه آن دو، نظمی شگفت انگیز، بین تمام اعضا و کلمات و حروف هر سوره استوار باشد.

حسن ائتلاف و انسجام مجموعه آیات هر سوره

تناسب و ائتلاف بین صدر و ذیل، و آیات دیگر هر سوره، و هماهنگی آن با اهداف ریز و درشت سوره هاست که یک سوره را در یک محدوده و در یک چهار چوب قرار داده و منهج آن را ترسیم می نماید. و این خطوط و منهج اسرارآمیز را، یک دیباچه و مقدمه بسیار لطیف و زیبا و مقاصد بسیار بلند و خاتمه بسیار والا تشکیل می دهد، به طوری که از این امور متعدد، یک نحوه وحدت موضوعی جامع که حقیقت سوره را در تمام ابعاد و زمینه های آن تشکیل می دهد، به وجود می آید.

به عبارت دیگر: هر یک از سور قرآنی، دارای یک جدول بزرگ و هیکل عظیمی است که از اغراض و اهدافی که در تمام آیات آن گسترده شده شکل می گیرد، و این رابطه و هماهنگی بحدّی است که به مجرّد تکمیل آن، رسالت