تناسب آیات صفحه 34

ص: 39

حضور می یابد.

نظر زمخشری در مورد سوره حمد

«زمخشری» در این باره می گوید:

«هنگامی که عبد، حمد مولا و سیّد و ارباب خویش را (که فقط بر اندام زیبای او این لباس می سزد) شروع نمود، حمد و ستایشی که از

صمیم دل و حضور قلب و نفس بیدار، متوجه به حضرت احدیّت است، و احساس کرد که در پیشگاه حضرت حقّ- جلّ و علا- قرار گرفته، و با این توجّهات گفت: الْحَمْدُ لِلَّهِ حمدی که بر انحصار و اختصاص حمد در ذات اقدس حقّ دلالت دارد، در این صورت می بیند که نفس به سوی او بال گشوده و حالت پرواز بخود گرفته است.

با شروع به حمد و به دنبال آن طرح رَبِّ الْعالَمِینَ که دلالت بر این دارد که پروردگار منّان، مالک همه عالمیان بوده و هیچ چیز، قدرت بیرون رفتن از حکومت او را ندارد. در این حالت محرّک و انگیزه وی نسبت به اوج به سوی او، قدرت می گیرد تا اینکه منتقل به الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ می گردد، که دلالت می کند بر اینکه تمام انواع نعمتها از بزرگ و کوچک، تنها از جانب ذات اقدس ربوبی است و این وصف و بیان، خود یک نوع انگیزه و عامل محرّک و عامل سرعت بخشیدن در اوج گیری به حساب می آید.

سپس از این اوصاف به یک وصف بزرگ و مهم- که از بزرگترین صفات حقّ است- منتقل می گردد؛ یعنی: مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ که دلالت دارد به اینکه پادشاهی روز قیامت، فقط از آن ملک الملوک است. ملک و سلطانی که قوّت و قدرت او انتهایی ندارد، به طوری که بر تمام عقلای عالم واجب می نماید که اقبال و توجه بیشتری بدان مبذول داشته و خطاب مستقیم و مخصوص خود را در