تناسب آیات صفحه 41

ص: 46

نبود، معنی کلام، مختل گشته و مقصود متکلم دچار اضطراب و تزلزل گردد و در نتیجه، فهم کلام مشوش شود. و به عبارت دیگر، اگر آن فاصله و خاتمه ویژه را متکلم نیاورد، مخاطب با طبع و ذوق سلیم خویش، بدان هدایت شده و دست یابد «1».

بدر الدین زرکشی می گوید: «و این باب، تو را در جریان یک سرّ بسیار بزرگ، از اسرار قرآن کریم قرار می دهد، پس با کشف و به دست آوردن آن، خودت را تقویت نما» «2».

ذکر چند مثال برای تمکین

مثال 1: آیه شریفه: وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِغَیْظِهِمْ لَمْ یَنالُوا خَیْراً وَ کَفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ وَ کانَ اللَّهُ قَوِیًّا عَزِیزاً «3».

وجه تناسب تام و کامل میان صدر و ذیل آیه، کاملا مشخص است؛ زیرا ردّ (1) معترک الاقران، ج 1، ص 40: در این کتاب می گوید: حکایت کرده اند که یک اعرابی از قاری قرآنی شنید که به غلط این آیه را چنین می خواند: فَإِنْ زَلَلْتُمْ مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْکُمُ

الْبَیِّناتُ فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ با اینکه این اعرابی تاکنون قرآن نخوانده بود، گفت:

این سخن، کلام خدا نیست؛ زیرا حکیم مطلق هرگز «غفران» را به دنبال «زلل» ذکر نمی نماید؛ چون این کار تشویق گمراهان به گمراهی است. اعرابی درست حدس زده بود؛ زیرا صحیح آیه چنین است: فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ بنابراین، مخاطب از صدر آیه، ذیل آیه را با ذوق سلیم خود حدس زده و آن را پیدا کرد.

(3) یعنی: و خدا کافران را (در جنگ احزاب) با همان خشم و غضبی که به مؤمنان داشتند بی آنکه هیچ خیر و غنیمتی به دست آورند، ناامید برگردانید و خدا امر جنگ را از مؤمنان، کفایت فرمود؛ زیرا خداوند بسیار توانا و مقتدر است (احزاب: 25).