تناسب آیات صفحه 44

ص: 49

وجه تمکّن در آیات 63 تا 65 سوره حج

مثال 4: قوله تعالی: أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّهً إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ* لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ* أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ ما فِی الْأَرْضِ وَ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ یُمْسِکُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَی الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُفٌ رَحِیمٌ «1».

آیه اول با لَطِیفٌ خَبِیرٌ خاتمه یافته؛ زیرا لطف در اینجا از ماده «لطف» به معنی رفق و رأفت است. به خلاف آیه پیش که لطیف به معنای دقّت (ضد ضخامت و کثافت) بود. و چون در این آیه، سخن از انزال آب از آسمان و سبز نمودن زمین با سبزیها و روییدنیها بود، و روییدنیها هم سبب و علت اوّلیه امکان معیشت و زندگانی بر روی زمین هستند، تناسب داشت که اشاره به جانب لطف خدای سبحان، نسبت به بندگانش، در کنار طرح علم و احاطه وی نسبت به فقر

و نیاز و حوایج حیاتی بندگان گردد.

آیه دوم را با عبارت لَهُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ ختم فرمود، به علت تنبه دادن و متوجه ساختن بندگان به اینکه ذات اقدس اللّه سبحانه و تعالی غنی و بی نیاز از ملک آسمانها و زمین بوده، و او منزّه و عزیزتر از آن است که به واسطه سلطنت

(1) یعنی: آیا ندیدی که خدا از آسمان، آب فرو بارید پس زمین را سبز و خرم کرد، همانا خدا را با خلق، عنایت و لطف بسیار است. و به دقیق ترین امور عالم آگاه است. آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است، همه ملک خداست، که از همه عالم بی نیاز و به همه اوصاف کمال، آراسته است. آیا ندیدی که هر چه در زمین است، خداوند آن را مسخّر شما گردانید، و کشتی به فرمان او در دریا سیر می کند. و آسمان را دستور او نگهداشته که بر زمین نیفتد! همانا خدا درباره بندگان، بسیار رئوف و مهربان است. (حج: 63- 65)