تناسب آیات صفحه 48

ص: 53

و اعجاب آن نمود. و این خاتمه را قبل از نزول (بر طبق ذوق خود) به زبان آورد.

و رسول خدا- صلی اللّه علیه و آله و سلم- تبسم کرده و به وی فرمود: به همان حرف و سخن تو آیه خاتمه یافت «1».

ب- تصدیر:

اشاره

تصدیر، عبارت است از اینکه فواصل و خواتم آیات با همان ماده و مبانی خودش در صدر آیه، ذکر شده باشد که از آن به «برگرداندن عجز و ذیل آیه به صدر» هم تعبیر می شود. و از زیباییها و محسنات بدیعیه می باشد؛ زیرا صدر و ذیل آیه به وسیله اقتضای طبیعت آن و به اعتبار محتوای آن، مرتبط گشته و یک هدف و غرض را می رسانند. ابن رشیق در کتاب خود به نام «عمده» در این رابطه می گوید:

«این سیاق روش در کلام ابهت و رونق و مقدمه خاصی را به کلام پوشانده و نوعی جمال و صفای ویژه بدان می بخشد» «2».

ذکر چند مثال برای تصدیر

در این مورد به ذکر چند آیه به عنوان مثال اکتفا می کنیم:

مثال 1: آیه شریفه: رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ «3».

مثال 2: قوله تعالی: وَ لَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِنْ قَبْلِکَ فَحاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا (1) معترک الاقرآن، ج 1، ص 40.

(3) یعنی: بار الها! دلهای ما رای به باطل میل مده، پس از آنکه به حق هدایت فرمودی. و به ما از لطف خویش، اجر کامل عطا فرما، که همانا توئی بخشنده بی عوض و منت (آل عمران: 8).