تناسب آیات صفحه 50

ص: 55

کلام معلوم می گردد.

بدر الدین زرکشی، می گوید: «همین تسهیم و توشیح است

که ابن وکیع «1» آن را «مطمع» نامیده است؛ زیرا صدر آن، شنونده را به طمع و یاد ذیل آن می اندازد.

و این نوع سخن و کلام از عجایب بیان و بدایع و شگفتیهای کلام است» «2».

از جمله مثالهای این مورد، یکی آیه ثُمَّ أَنْشَأْناهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ «3» است که قبلا ذکر آن گذشت.

مثال 2: آیه شریفه: وَ آیَهٌ لَهُمُ اللَّیْلُ نَسْلَخُ مِنْهُ النَّهارَ فَإِذا هُمْ مُظْلِمُونَ «4».

د- ایغال:

«ایغال» از بزرگترین ابواب بدیع است. و آن عبارت است از: ختم سخن به جمله و عبارتی که علاوه بر معنای اصلی کلام، نکته ای را برساند؛ به طوری که کلام بدون آن نیز، تمام و خاتمه یافته باشد.

«ایغال» مأخوذ از «أوغل فی البلاد» است که در هنگام پیشروی و مسافرت در شهرها و کشورهای مختلف و دور شدن از محل سکونت و زیاده روی در آن، گفته می شود «5» بنابراین، ایغال به منزله کلام تأکیدی مبالغه آمیز است؛ مانند آیه شریفه: أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدی فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ «6» که تحقیقا معنی کلام در جمله فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ کامل شده

(1) قاضی ابو بکر محمد بن خلف (متوفای سال 306 هجری).

(3) مؤمنون: 14.

(4) یعنی: و برهان دیگر برای خلق در اثبات قدرت حق، وجود شب است که ما چون روز را از آن برگیریم، ناگهان همه چیز را تاریکی فراگیرد (یس: 37).

(5) انوار الربیع، ج 5، ص 333.

(6) یعنی: ایشانند که گمراهی را به راه راست خریدند، پس تجارت آنها سود نکرد و راه