تناسب آیات صفحه 68

ص: 74

و فضل و برتری خاصی برخوردار است. و چه بسا از ارکان مهم در علم بلاغت باشد، تا جایی که «ملا سعد تفتازانی» می گوید: برخی از دانشمندان، علم بلاغت را فقط و فقط در معرفت «فصل و وصل» منحصر دانسته اند «1». و در جای دیگر می گوید: آن (معرفت فصل و وصل) از معظم ابواب علم معانی می باشد «2».

نظر سکاکی در فصل و وصل

«سکاکی» می گوید: «فصل و وصل، محک و معیار علم بلاغت و منقّد

بصیرت و فکر، و مضمار گوی میدان انظار و نظّار، و عامل برتری اتکای افکار بر یکدیگر، و معیار قدر فهم و عمق سنج دلها و فکرها، و ماشین حساب صوابها و خطاها، و فرهنگنامه و بیان کننده و نشان دهنده جلاء و خفای افکار و اذهان است.

و آن همان است که اگر مفصل در وصل و فصل بر اساس موازین صحیح، تطبیق دهد، بلغای عالم شهادت و گواهی بر ظرفیت پر و سرشار کاسه علم تو، خواهند داد. و آن همان است که تو در ساختن و ابداع رنگ آن، ید طولایی داری و این (فصل و وصل) فصلی است که دارای فضیلت و ارزش است که بر تقریر کافی و تحریر فراوان نیاز دارد «3»».

اکنون با همه اینها، و بعد از این تعریفها، آیا فصل و وصل، توقیفی بوده و دارای قاعده و قانون غیر قابل تغییر است و یا اینکه قیاسی و قراردادی و اعتباری می باشد؟ حق و صحیح این است که هر دو امر است و اگر چه اصل اوّلی در آن توقیفی بودن است، و محتملات از غیر منصوص، حمل بر منصوص می گردد، از (1) المطول، باب تعریف البلاغه، ص 26 تألیف ملا سعد تفتازانی.

(3) مفتاح العلوم، الفن الرابع، ص 119 تألیف سکاکی.