تناسب آیات صفحه 77

ص: 83

تابع و پیرو قرار دادن معانی نسبت به الفاظ است، بدون اینکه متکلم به جنبه معانی آن توجهی مبذول دارد.

و فواصل قرآن کریم، تماما بلا استثناء عین بلاغت و حکمت است، همانطوری که بیان شد؛ زیرا سبک آن، نوعی قرار داده شده که الفاظ، راه وصول و راه افهام و فهماندن معانی است؛ معانی که مورد احتیاج متکلم است، به بهترین وجه و صورتی که از طریق الفاظ بدان دلالت و اشارت می نماید.

سجع در کلام

و امّا سجع در کلام، از سجع کبوتر گرفته شده است؛ زیرا کلام مسجع، جز صداهای متشاکل و متماثلی که معانی، در آن مورد غفلت قرار گرفته باشد نیست، چنانکه در سجع کبوتر و نغمه های آن هم، جز یک مشت صداهای شبیه بهم، چیز دیگری نیست، که همان «هدیر» «1» است. و معنی جمله در سجع هم همینطور است، در صورتی که معانی به تبع الفاظ بدون هدف و قصد عقلایی و بدون تناسب نیاز بدان، آورده شود، به طوری که غرض و هدف اصلی، آن نبوده و یا فایده ای بدان مترتّب نشود و در این صورت معانی، ملاک قرار نگرفته و کلمات و الفاظ از گنگی و نامفهوم بودن خارج نمی گردد، بلکه همانند هدیر کبوتر و بدون معنی

مفهوم و گنگ خواهد بود که جز ترجیع صوتهای متشاکل، چیز دیگری از آن استفاده نمی شود «2». (1) هدیر الحمامه: زمانی گفته می شود: هدر الحمام که صدای خود را در حنجره خود قرقره نموده و تکرار نماید.