تناسب آیات صفحه 80

ص: 86

رد نظریه ای، خروج از منهج تفاهم و بحث است «1»؛ زیرا قائلین به سجع در قرآن کریم ادعا نکرده اند که در تمام آیات قرآن کریم، سجع هست، بلکه آنها نظرشان این است که در برخی از فواصل و مقاطع متقارب، سجع هست، بدون اینکه معانی تابع و دنباله رو الفاظ باشد؛ بلکه مثل آن، مثل سایر فواصل و قافیه های شعری است که بر اساس تمکین و ترصیف آورده می شود نه اینکه سجع مقصود بالذات و مقصود اصلی بوده و سایر جهات، مغفول عنه واقع شده باشد، چنانکه «باقلانی» برداشت نمود. و پیش از او هم علی بن عیسی رمانی.

نظریّه امیر ابو محمد عبد اللّه بن محمد بن سنان خفاجی در مورد سجع

ایشان متوفای سال 466 می باشد. نظریّه اش یک نظریّه و دیدگاه بسیار لطیف و زیبایی است. نسبت به قول رمانی و باقلانی، که در کتاب «سر الفصاحه» از علی بن عیسی رمانی نقل نموده و سپس آن را رد کرده است. اینک نص عبارت وی ذیلا از نظر شما می گذرد:

او می گوید: اما سخن رمّانی که می گوید: «سجع عیب بوده و فواصل به طور مطلق بلاغت»، غلط است؛ زیرا آقای رمانی اگر منظورش از سجع، آن است که معانی، هدف و غرض بوده و الفاظ تابع و دنباله رو آن است، اینکه قطعا و بلا شبهه عین بلاغت است، خوب فواصل هم همینطور است، بدون تفاوت. و اگر منظور رمّانی از سجع، آن است که: معانی تابع و دنباله رو الفاظ و مغفول عنه بوده و از باب تکلّف و مشقت باشد، طبعا این عیب بزرگی است، ولی فواصل هم همینطور است، در صورتی که تکلّف آمیز بوده و اصل کلام و

سخن، بدان نیازی نداشته

(1) اعجاز القرآن للباقلانی در حاشیه الاتقان، ج 1، ص 85- 101.