تناسب آیات صفحه 84

ص: 90

گشته است و فواصل قرآن کریم در برابر سجع در کلام عرب و در مقایسه و برتری بر آن، نازل گشته است.

اما دلیل اینکه براساس یک اسلوب فقط نیامده؛ زیرا در انتخاب یک اسلوب به تنهایی امکان دارد. نوعی تکلّف و تعسّف غیر حکیمانه باشد. و علاوه، طبع بشری هم

از یک اسلوب ملالت آور، خسته می شود و بیشتر به فنون مختلف علاقه مند است؛ زیرا افتنان از فنّی به فنّ دیگر، از انواع فصاحت وارد شده، برتر و بالاتر از استمرار و ادامه یک نوع از کلام است. و روی همین جهت برخی از آیات قرآن، متماثله المقاطع نازل گشته و برخی غیر متماثل «1».

به نظر نگارنده، سجع همان مقاطع کلامی است که مبتنی بر وقف بوده و در فواصل متقارب، قرار گرفته باشد. و در قرآن کریم از این نوع کلام، بسیار وجود دارد.

و این امری است غیر قابل انکار، ولی از نوع تکلّف بار و تعسّف آور غیر حکیمانه آن نیست، بلکه سجع در قرآن کریم از نوع سهل و رسا و نرمی است که الفاظ در آن، کاملا تابع و دنباله رو معانی می باشد. و اگر هر جا سجع بر این اساس باشد، زیبا و آراسته خواهد بود. و قرآن کریم همه اش زیباست و با همه اسباب، ادوات، ابزار و وسائل زیبایی، متناسب است.

انواع فواصل کلام

اشاره

مقاطع و فواصل کلام، اعم از فواصل مصطلح و اسماعی، نزد اهل بدیع و دانشمندان آن، دارای انواع گوناگون و مختلفی است مانند:

(1) متوازی (2) مطرّف (3) متوازن (4) مرصع (5) متماثل

(6) متقارب (7) توأم (8) لزوم ما لا یلزم. (1) البرهان فی علوم القرآن، تألیف بدر الدین زرکشی، ج 1، ص 59- 60.