تناسب آیات صفحه 87

ص: 93

که البته در این مثال دوم شبه تماثل وجود دارد نه خود آن؛ زیرا حرف سجع در آن مختلف است، گرچه متقاربند.

و مانند: فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ* وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ «1».

6- متقارب:

«متقارب» آن است که: از جهت سجع در تمام اقسام پنجگانه، توافقشان و تماثلشان فقط به واسطه حروف متقاربه باشد، نه تماثل حقیقی؛ مانند: مثل آخری از سوره صافات. و مانند قوله تعالی: ق* وَ الْقُرْآنِ الْمَجِیدِ* بَلْ عَجِبُوا أَنْ جاءَهُمْ مُنْذِرٌ مِنْهُمْ، فَقالَ الْکافِرُونَ هذا شَیْ ءٌ عَجِیبٌ «2».

مهم این است، که فواصل بر اساس اقتضای نیاز طبیعی معانی به الفاظ، خیلی آسان و روان بوده و الفاظ تابع و پیرو معانی باشد، بدون اینکه در آن تکلّف و بی رویّگی باشد، به طوری که معانی، تابع الفاظ گردد و به گرد وجود آن بگردد.

و قسم اوّل که گویای رفعت و برتری سطح فرهنگ و زیبایی بیان است، در قرآن جز این راه و روش نیامده است؛ به دلیل علوّ رتبه قرآن در فصاحت، چنانچه «بدر الدین زرکشی» گفته است «3».

7- توأم:

«توأم» نیز نوع دیگری است که «ابن ابی الاصبع» آن را به نام «توأم» نامیده است. و آن عبارت است از اینکه: کلام بر مبنای دو فاصله در قالب بیان ریخته شده باشد، به طوری که هر یک از آن دو، صلاحیت و شایستگی مقطع و آخر کلام شدن را داشته باشد؛ مانند قوله تعالی:

لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ* وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحاطَ بِکُلِّ شَیْ ءٍ (1) ضحی: 9.

(3) البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 72.