تناسب آیات صفحه 88

ص: 94

عِلْماً «1».

چونکه آیه در «علما» به اتمام رسیده، لکن «قدیر»- در اثناء آیه- نیز صلاحیت و شایستگی مقطع و ایستگاه شدن را داشت، اگر ناتمام بودن معنا نبود.

و همچنین است قوله تعالی: وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا

یَکْذِبُونَ «2».

و قوله: لِیَقْضِیَ اللَّهُ أَمْراً کانَ مَفْعُولًا* وَ إِلَی اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «3».

8- لزوم ما لا یلزم:

این نیز نوع دیگری است که بالاتر، والاتر و گویاتر از انواع گذشته در نشان دادن قدرت متکلم در تسخیر کلام و در به دست گرفتن رشته سخن است. و آن همان «لزوم ما لا یلزم» در اصطلاح علم بدیع است. و آن عبارت است از اینکه:

شاعر در شعرش و عبارت پرداز در تمام عبارات و نثرش به یک یا دو حرف و یا بیشتر قبل از «رویّ» ملتزم گردد، مشروط به اینکه به هیچ گونه تکلّف، مشقت، زحمت و دشواری نیفتد «4».

اما مثال التزام به یک حرف، مانند:

فَأَمَّا الْیَتِیمَ فَلا تَقْهَرْ وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ «5» که حرف «هاء» را قبل از رویّ «راء» ملتزم شده است. و مانند:

أَ لَمْ نَشْرَحْ لَکَ صَدْرَکَ وَ وَضَعْنا عَنْکَ وِزْرَکَ الَّذِی أَنْقَضَ ظَهْرَکَ وَ رَفَعْنا لَکَ ذِکْرَکَ «6». (1) طلاق: 12.

(3) انفال: 44. و مثال برای این مورد در قرآن کریم فراوان است. و «بدر الدین زرکشی» در «برهان»، ج 1، ص 99 برخی از آنها را ذکر نموده است.

(4) منظور ما از «رویّ» همان حرف فاصل آخری است.

(5) ضحی: 9.

(6) انشراح: 2- 5.