- [مقدمه 1
- پیشگفتار: 3
- اشاره 3
- التمهید فی علوم القرآن 5
- تناسب چیست و چه منظوری از آن داریم؟ 6
- تناسب از دیدگاه دانشمندان اسلامی 7
- کتابهایی که در موضوع «تناسب» نوشته شده است 8
- انواع ارتباطهای ممکن در بین آیات 9
- فایده و نقش علم تناسب در تفسیر قرآن کریم 9
- فصل اوّل تناسب و تناسق معنوی در قرآن کریم 12
- اشاره 12
- تفصیل مطالب ذکر شده 14
- تشکل سیاق 15
- عوامل مناسبات و سیاق 15
- آیاتی که درک تناسب آنها مشکل است 16
- اشاره 16
- نظر زمخشری در مورد آیه 189 سوره بقره 17
- وجه تناسب در آیات اوّل و دوّم سوره اسراء 18
- وجه تناسب در آیات دوّم و سوّم سوره نساء 20
- وجه تناسب بین صدر و ذیل آیه 24 سوره انفال از نظر اشاعره و دانشمندان اسلامی 22
- تناسب تمام آیات یک سوره با اهداف و اغراض کلّی آن 25
- تناسب ابتدا و انتهای هر سوره با هم و تناسب هر دو با اهداف آن 26
- حسن ائتلاف و انسجام مجموعه آیات هر سوره 26
- سخن سید قطب در مورد تناسب آیات هر سوره و ابتکارات جدید او 27
- نظریه «خاورشناسان» در ادعای پراکنده بودن مطالب «سوره ها» و پاسخ دکتر محمد عبداللّه دراز 28
- نظر استاد مدنی 30
- سوره «حمد» و تناسب آیات آن با اهداف مقدّسش 33
- نظر زمخشری در مورد سوره حمد 34
- سوره مبارکه بقره و تناسق آیات آن 35
- دور و میدان تشریع در سوره بقره 36
- تناسب فواصل (اواخر) آیات قرآن کریم 37
- شکل و هیکل و رنگ آمیزی اجمالی سوره بقره 37
- فصل دوّم اقسام فواصل قرآن کریم 40
- اشاره 40
- الف- تمکین: 40
- اشاره 40
- ذکر چند مثال برای تمکین 41
- وجه تناسب و تمکین در آیات 26 و 27 سوره سجده 42
- وجه تمکّن در آیه 103 سوره انعام 43
- وجه تمکّن در آیات 63 تا 65 سوره حج 44
- وجه تمکّن در آیات 71 و 72 سوره قصص 45
- وجه تمکّن در آیات سوّم تا پنجم سوره جاثیه 46
- وجه تمکّن در آیات 12 تا 14 سوره مؤمنون 47
- اشاره 48
- ب- تصدیر: 48
- ذکر چند مثال برای تصدیر 48
- ج- توشیح 49
- د- ایغال: 50
- فواصلی که وجه تناسب آنها روشن نشده است 52
- تذکر چند نکته ظریف 56
- اشاره 67
- فصل سوّم قانون و ضابطه معرفت و شناخت فواصل در آیات 67
- نظر سکاکی در فصل و وصل 68
- نظر بدر الدین زرکشی در فاصله و خاتمه آیات قرآن 69
- نظر زمخشری در استقلال آیات قرآن کریم 73
- نظر شیخ طوسی در تعداد آیات قرآن 74
- فصل چهارم وجود سجع در قرآن کریم 75
- اشاره 75
- سجع در کلام 77
- نظر قاضی باقلانی در وجود سجع در قرآن 78
- نظر اصحاب رأی و معتزله در وجود سجع در قرآن 78
- نظریّه امیر ابو محمد عبد اللّه بن محمد بن سنان خفاجی در مورد سجع 80
- مسالک و مناهج کلامی از نظر قرطبی 82
- اشاره 84
- انواع فواصل کلام 84
- 3- متوازن: 85
- 1- متوازی: 85
- 2- مطرّف: 85
- 5- متماثل: 86
- 4- مرصع: 86
- 6- متقارب: 87
- 7- توأم: 87
- 8- لزوم ما لا یلزم: 88
- بهترین نوع سجع 89
- انواع سجع از نظر بدر الدین زرکشی «3» 90
- حکمت ختم فواصل آیات به واسطه حروف مدّ و لین 91
- اساس و مبنای فواصل قرآنی 92
- تضمین و ایطاء 93
- ارجحیّت مراعات تناسب آیات قرآن کریم 94
- اشاره 100
- ارکان بلاغت 100
- فصل پنجم فواتح و خواتیم سوره های قرآن کریم 100
- اصول معارف اسلامی در سوره «حمد» 105
- فصل ششم مبادی، مقدمات و افتتاحات در کلام خدای تعالی 105
- اشاره 105
- نظر ابن معصوم پیرامون مقاصد معارف اسلامی در سوره حمد 107
- فواتح و ابتدای سوره ها 108
- سوره های مسبّحات 109
- سوره هایی که با حروف مقطّعه شروع شده 110
- اشاره 113
- فصل هفتم خطابات خداوند در قرآن کریم 113
- سوره هایی که با «قسم» آغاز گردیده اند 117
- سوره هایی که با تهدید هولناک آغاز شده 118
- آغاز و اوائل سوره ها از نظر بدر الدین زرکشی 120
- بحث پایانی در خواتیم و اواخر سوره ها 121
- ختام سوره های قرآن از دیدگاه بزرگان علم بیان 123
- فصل هشتم حروف «مقطعه» در اوائل سوره ها 126
- اشاره 126
- نظر «زمخشری» در مورد حروف مقطعه 127
- نظر زرکشی در مورد حروف مقطعه 130
- نظر «سیوطی» در مورد حروف مقطعه 131
- حروف مقطعه در دیدگاههای مختلف 132
- شواهدی از کلام «عرب» در مورد حروف «مقطعه» 134
- بیان مرحوم شیخ المحدثین «صدوق» در مورد حروف مقطعه 134
- دیدگاهها و نظرات مختلف در حل این رموز 136
- نظریّه علّامه طباطبائی در مورد حروف مقطّعه 140
- نظریّه مورد قبول ما 141
- کشف یک اعجاز جدید ریاضی در حروف مقطعه 142
- برخی از آن جنبه ها و ملاحظات 144
- نسبت سه حرف «ا+ ل+ ر» در میان سوره ها 147
- فصل نهم تناسب سوره ها 154
- اشاره 154
- نظر شیخ «عز الدین عبد العزیز بن عبد السلام» درباره تناسب سوره ها 155
- نظر شیخ ولی اللّه محمد بن احمد ملّوی درباره تناسب سوره ها 156
- نظر «بدر الدین زرکشی» 157
- 1- فهرست آیات 170
- [فهرست ها] 170
- 2- فهرست مصادر 193
- 3- فهرست مطالب 197
ص: 97
حکمت ختم فواصل آیات به واسطه حروف مدّ و لین
در قرآن کریم ختم فواصل آیات، به واسطه حروف مدّ و لین و الحاق «نون» بدان، فراوان است. و گفته شده که حکمت آن همان تمکّن بخشیدن به سجع فواصل و به دست آوردن نشاط، به کمک آن است.
سیبویه در باب وجوه و انواع قافیه ها در مورد انشاد گفته است: اما هنگامی که بخواهند ترنّم نمایند، «الف» و «یاء» و «واو» را به آخر کلمه ها، اعمّ از تنوین پذیر و غیر آن، ملحق می کنند؛ زیرا در این صورت طولانی شدن صدا برای آنان مطلوب است. اما مثال «الف»، مانند قول جریر:
«أقلّی اللّوم عاذل و العتابا و قولی إن اصبت فقد أصابا»
«1».
و مثال «یاء» نیز مانند قول «جریر»:
«أیهات منزلنا بنعف سویقه کانت مبارکه من الأیامی»
«2» و مثال «واو» باز مانند قول جریر:
«متی کان الخیام بذی طلوع سقیت الغیث أیّتها الخیام»
«3» این در مورد غیر منوّن. و اما در منوّن به واسطه تبدیل
کردن تنوین به حرفی که با آن حرکت متجانس باشد، انجام می گیرد. و مثال این فراوان و در عین حال روشن است.
سیبویه می گوید: این حروف مدّ را به این خاطر به حرف رویّ ملحق
(1) یعنی: ای عاذل! ملامت و عتاب و خطاب را کم کن. و اگر من به هدف زدم و بدان رسیدم بگو که همانا به هدف رسیدی.
(2) أیهات به معنی هیهات است. ترجمه: وه چه دور است منزلمان که در «نعف سویقه» قرار دارد. و روزگاری بسیار مبارک بود!
(3) یعنی: چه زمانی خیمه ها در «ذی طلوع» بود که از آب باران سیراب شدید ای خیمه ها.