تناسب آیات صفحه 92

ص: 98

کرده اند که چون شعر و همچنین نثر و عبارتی که بر منوال شعر باشد، جهت غناء و ترنّم، ساخته شده است. روی این جهت به حرف آخر، حرفی را که از جنس حرکت آن بوده ملحق کرده اند، برای آنکه شعری را بدان ترنّم و انشاد نموده و بخوانند. اما اهل حجاز این قافیه ها را به همان حال ترنّم واگذارده و به همان کیفیت می خوانند تا آنکه آن را از کلام غیر غنایی جدا نمایند. و اما گروهی از بنی تمیم به جای حرف «مدّ» «نون» بدان ملحق می نمایند «1».

اساس و مبنای فواصل قرآنی

فواصل قرآن کریم بر مبنای «وقف» قرار داده شده است؛ زیرا فواصل قرآن اسجاعی است که در آن الفاظ تابع و دایر مدار معانی است. و همچون اسجاع کاهنان نیست. روی همین اصل است که مرفوع با مجرور و بالعکس، مقابل هم در دو فاصله نزدیک بهم، قرار گرفته اند و همچنین مفتوح و منصوب غیر منوّن. و از جمله قول

خداوند سبحان است:

إِنَّا خَلَقْناهُمْ مِنْ طِینٍ لازِبٍ «2» که فاصله آن مجرور است با اینکه فاصله آیه قبلی، مرفوع است.

و مانند: عَذابٌ واصِبٌ «3» و مانند:

فَفَتَحْنا أَبْوابَ السَّماءِ بِماءٍ مُنْهَمِرٍ* وَ فَجَّرْنَا الْأَرْضَ عُیُوناً فَالْتَقَی الْماءُ عَلی أَمْرٍ قَدْ قُدِرَ* وَ حَمَلْناهُ عَلی ذاتِ أَلْواحٍ وَ دُسُرٍ «4». (1) کتاب سیبویه، ج 2، ص 357- 359 با اختصار و تصرف.

(3) صافات: 9.

(4) قمر: 11- 13.