تناسب آیات صفحه 93

ص: 99

و همچنین است در قول خدای منّان:

وَ ما لَهُمْ مِنْ دُونِهِ مِنْ والٍ و: وَ یُنْشِئُ السَّحابَ الثِّقالَ «1».

گاهی گفته شده که در صورت اطلاق قافیه های مقیّد (سکون وقفی) حرکات آنها باید توافق داشته باشد. و همچنین است در سجعی که مبنی بر سکون اواخر جمله باشد.

«بدر الدین زرکشی» گفته است: قول صحیح این است که این شرط نیست و جزء عیوب هم به شمار نمی رود، نه در قوافی و نه در اسجاع. وقتی در قوافی و اسجاع عیب محسوب نگردد، پس در فواصل به طریق اولی عیب محسوب نمی شود «2».

تضمین و ایطاء

در فواصل قرآن کریم، تضمین و ایطاء بسیار فراوان آمده است؛ زیرا آن دو، در نثر هرگز عیب به شمار نمی روند گرچه در نظم، عیب به شمار می روند.

«تضمین» عبارت است از آنکه ما بعد فاصله متعلق به آن بوده باشد؛ مانند قول خدای تعالی:

وَ إِنَّکُمْ لَتَمُرُّونَ عَلَیْهِمْ مُصْبِحِینَ وَ بِاللَّیْلِ أَ فَلا تَعْقِلُونَ «3». (1) رعد: 11- 12 (که در آیه اوّلی در «بماء مّنهمر» مجرور و فاصله بعدی «قد قدر» و فاصله بعدی «ودسر» هست و در آیه بعدی «من وال» مجرور و «الثقال» مفتوح و بدون

تنوین است).

(3) صافات: 136 همانگونه که ملاحظه شد، «و باللیل» بعد از فاصل و در عین حال وابسته و متعلق بدان است؛ زیرا که «باللیل»، عطف به مصبحین و مصبحین حال از ضمیر «لتمرّون