تناسب آیات صفحه 94

ص: 100

و امّا ایطاء عبارت است از تکرار فاصله بعینه؛ مانند قول خدای سبحان:

هَلْ کُنْتُ إِلَّا بَشَراً رَسُولًا «1» و در دو آیه بعدی هم به همان رَسُولًا ختم شده است «2».

ارجحیّت مراعات تناسب آیات قرآن کریم

هیچ تردیدی نیست که مراعات و ایجاد مناسبت در مقاطع فواصل به طوری که فراگیر و قرآن شمول باشد، امری راجح و مؤکد است که به غیر آن، ارجحیّت و اولویّت دارد.

نظر به اینکه در اعتدال نسق و ترتیب «طبیعی» کلام و حسن ایقاع آن در نفس تأثیر بسزایی دارد. از این روست که اگر تزاحمی ما بین مراعات تناسب و قواعد و اصول لغت باشد به شرطی که اصول خشک و لفظی خالص بوده و ارزش معنوی نداشته باشد، رعایت تناسب، ترجیح داده می شود، چنانکه در شعر و سجع و غیر آن از موارد، هر کلام مرتّب و منظّم هم قاعده همین است. پیش از این، سخن علّامه «زمخشری» در «کشاف» قدیمش در این رابطه گذشت «3».

و در ذیل نمونه ای که در آن رعایت فواصل آیات بر مراعات قواعد متعارف لغت ترجیح داده شده است عرضه می شود:

1- افزودن حروف مدّ ولین در «رویّ» «4» آیات بر آن اساسی که در سخن

می باشد پس «باللیل» نیز محلا منصوب و حال از فاعل لتمرّون است.

(1) اسراء: 93.

(3) البرهان فی علوم القرآن، ج 1، ص 72 به نقل از کشاف قدیم.

(4) تفسیر «روی» در صفحه های پیشین گذشت.