نظم اجتماعی در اسلام صفحه 145

رفت. در رهبر اسلامی نیز وجود این دو عامل، یعنی تقوا و علم در بالاترین حدّ، عامل اصلی ترجیح او بر دیگران است. وجود چنین تقوایی _ در حد معصومیت _ و علم الهی در معصومین علیهم السلام، آنها را بر همه مقدّم می سازد و در زمان غیبت نیز، علم و تقواست که صلاحیّت لازم را برای ولیّ فقیه عادل، پدید می آورد. به هر حال فضیلت ها و ارزش های واقعی را ملاک برتری افراد به شمار آوردن، یکی دیگر از اصولی است که موجب تنظیم مطلوب روابط، در نظم اجتماعی اسلامی می شود.

د) اخلاق

یکی دیگر از اصول مهم در نظم اجتماعی اسلامی که نقش مؤثری در تنظیم روابط اجتماعی و حفظ هنجارها در جامعه دارد، توجه اسلام به اخلاق است. همان گونه که در فصل اول گفته شد، جامعه شناسان به اخلاق از آن رو که یکی از عوامل اصلی در نظم اجتماعی و ضمانت درونی برای رعایت هنجارهاست، توجه دارند و همه جوامع می کوشند برای حفظ نظم اجتماعی، نوعی اخلاق را در جامعه گسترش دهند، ولی در جوامع مادی گرای امروز، چون اخلاق مبنای ثابت و صحیحی ندارد و نیز هدف اصلی افراد، یعنی رسیدن به بیشترین سود و لذت دنیوی، با اخلاق در تعارض است، ترویج اخلاق مناسب، با موانع جدّی روبه رو است. گذشته از این، به اخلاق هم مانند ابزاری برای حفظ منافع مادّی جامعه نگاه می شود، ولی در اسلام، اخلاق مبنای ثابتی دارد و یکی از اهداف جامعه اسلامی است که موجب رشد و کمال افراد و نزدیکی آنها به خداوند به شمار