- دیباچه 1
- پیش گفتار 3
- اشاره 6
- ضرورت و اهداف 6
- تبیین موضوع 6
- بخش اول: کلیات 6
- 1. دشواری دسترسی به منابع 7
- 3. حساسیت موضوع و توجه به اتحاد اسلامی 7
- اشاره 7
- محدودیت ها 7
- 2. جدید بودن موضوع 7
- مفهوم شناسی موضوع 8
- روش پژوهش 8
- 1. تفاوت تأثیرهای نظری و عملی 8
- پرسش اصلی 8
- پرسش های فرعی 8
- پرسش های پژوهش 8
- 2. تعریف و ویژگی های عصر غیبت 9
- الف) تعریف عصر غیبت 9
- ب) ویژگی عصر غیبت 9
- 1. کتاب (قرآن) 10
- 3. منابع و مصادیق اندیشه سیاسی شیعه 10
- الف) منابع 10
- اشاره 10
- 2. سنت 11
- 3. عقل 12
- 4. اجماع 12
- ب) مصادیق 13
- بخش دوم: دوره های حیات اندیشه سیاسی شیعه پس از غیبت کبری 14
- نگاهی تطبیقی به اندیشه سیاسی شیعه و اهل سنت 14
- فصل اول: دوره سیاست تقیه و مطرح نشدن آشکار نظریه های سیاسی 17
- 1. تقیه 17
- الف) تعریف تقیه 17
- اشاره 17
- دو _ تقیه خوفیه 18
- اشاره 18
- ب) انواع تقیه 18
- یک _ تقیه اکراهیه 18
- سه _ تقیه کتمانیه 19
- چهار _ تقیه مداراتیه 19
- اشاره 20
- 2. ویژگی های دوره 20
- دوره اول: آغاز غیبت کبری تا به قدرت رسیدن ایلخانان مغول 21
- دوره دوم: عصر ایلخانان مغول 22
- اشاره 22
- الف) شیخ مفید1 (338 _ 413 ه. ق) 22
- 3. فقیهان و دانشمندان 22
- یک _ جهان اسلام در عصر شیخ مفید 23
- دو _ دیدگاه های سیاسی 26
- ب) سید مرتضی علم الهدی (355 _ 436 ه. ق) 28
- اشاره 28
- دیدگاه های سیاسی سید مرتضی 29
- اشاره 30
- ج) شیخ طوسی (385 _ 460 ه. ق) 30
- دیدگاه های سیاسی شیخ طوسی 32
- د) محقق حلی (602 _ 676 ه. ق) 35
- اشاره 35
- دیدگاه های سیاسی محقق حلی 36
- ه_) علامه حلی (648 _ 726 ه. ق) 38
- اشاره 38
- دیدگاه های سیاسی علامه حلی 39
- و) شهید اول (734 _ 786 ه. ق) 41
- اشاره 41
- دیدگاه های سیاسی شهید اول 42
- اشاره 45
- اول _ مرجعیت فتوایی یا تقنین 46
- سوم _ اجرای احکام قضایی اسلام 46
- دوم مرجعیت قضایی 46
- چهارم _ دیگر اختیارات حاکم (فقیه) 47
- فصل دوم: دوره ظهور مبانی نظریه های سیاسی 54
- 1. ویژگی های این دوره 54
- اشاره 56
- 2. فقیهان و دانشمندان 56
- الف) محقق کرکی (870 _ 940 ه. ق) 56
- جایگاه علمی _ سیاسی محقق کرکی 60
- 1. حکومت آرمانی (امامت) 62
- 2. ولایت فقیه، حکومت مطلوب کرکی در عصر غیبت 64
- اشاره 64
- شرایط فقیه 66
- اختیارات فقیه 66
- مسئله مشروعیت دولت صفوی 67
- مسئله خراج 69
- ب) شهید ثانی1 (911 _ 966 ه. ق) 72
- اشاره 72
- دیدگاه های سیاسی شهید ثانی 73
- اشاره 74
- ج) وحید بهبهانی (1117 _ 1205 ه. ق) 74
- دیدگاه های سیاسی وحید بهبهانی 75
- د) شیخ جعفر کاشف الغطا (م 1228 ه. ق) 80
- اشاره 80
- دیدگاه های سیاسی شیخ جعفر کاشف الغطاء 82
- اشاره 88
- ه ) ملا احمد نراقی1 (1185 _ 1245 ه. ق) 88
- اندیشه انسان شناسی نراقی 89
- اندیشه های سیاسی محقق نراقی 91
- الف) مشروعیت حاکم یا حاکمان عصر غیبت 92
- ب) ملاک سنجش عدالت و عادل 93
- اشاره 100
- و) سید محمد مهدی طباطبایی، بحرالعلوم (متوفا 1212 ه. ق) 100
- دیدگاه های سیاسی علامه بحرالعلوم ولایت فقیه 101
- اشاره 101
- ز) سید میر عبدالفتاح حسینی مراغی (م 1250 ه. ق) 101
- حکومت و رهبری 102
- دیدگاه های سیاسی 102
- ح) محمد حسن نجفی (صاحب جواهر) (م 1266 ه. ق) 103
- اشاره 103
- دیدگاه های سیاسی صاحب جواهر 105
- ط) شیخ اعظم انصاری (1214 _ 1281 ه. ق) 107
- اشاره 107
- دیدگاه های سیاسی شیخ اعظم 109
- 1. ویژگی های دوره 113
- اشاره 113
- فصل سوم: دوره تکامل نظریه های سیاسی شیعه (چارچوب و مبانی نظام سیاسی) 113
- الف) جایگاه اجتماعی فقیهان 114
- ب) کنش ها و واکنش های متقابل استبداد و استعمار 115
- اشاره 115
- 2. فقیهان و دانشمندان 115
- الف) آیت اللّه میرزا محمد حسین نایینی (1276 _ 1355 ه. ق) 116
- اشاره 116
- دیدگاه های سیاسی محقق نایینی 118
- الف) سلطنت تملیکیه 119
- اشاره 119
- مبانی سلطنت تملیکیه 119
- اشاره 119
- اشاره 120
- اول _ عصمت 120
- ب) سلطنت ولایتیه 120
- اشاره 120
- یک _ عوامل مؤثر در بقای حکومت ولایتی 120
- دوم _ نظارت بیرونی 120
- دو _ مبانی حکومت ولایتیه 121
- اشاره 127
- ب) نظارت بیرونی، جانشین عصمت و عدالت 128
- الف) تحقق سلطنت اسلامی با مشورت عقلا 128
- ج) ضرورت تدوین قانون اساسی 129
- اشاره 130
- یک _ مشروعیت مداخله 131
- الف) مشروعیت مداخله نمایندگان مجلس 131
- دو _ شرایط نمایندگان مجلس 131
- اشاره 132
- سه _ وظایف اصلی نمایندگان 132
- اول _ تطبیق دخل و خرج مملکت 132
- اشاره 133
- دوم _ تشخیص وضع قوانین و تمییز ثابت از متغیر 133
- 1. عوامل تقویت کننده استبداد 134
- 1. عوامل قیام مردمی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله 135
- 2. راه های مقابله با عوامل استبداد 135
- ب) امام خمینی رحمه الله 135
- 2. مبانی نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینی رحمه الله 140
- 3. نظریه دولت و حکومت و نظام سیاسی از دیدگاه اندیشمندان معاصر (با محوریت اندیشه های سیاسی امام خمینی رحمه الله) 142
- الف) پیشینه تاریخی دولت در اسلام 143
- ب) اصطلاح های فقهی مرتبط با اندیشه دولت 145
- یک _ امور حسبیه 145
- اشاره 145
- دو _ احکام ثانوی (احکام حکومتی) 146
- اشاره 146
- چهار _ دارالاسلام 147
- سه _ نفی سبیل 147
- گستره نفوذ احکام حکومتی 147
- ج) نظام سیاسی در شریعت و فقه 148
- یک _ تعریف سیاست 148
- دو _ سیاست از دیدگاه اسلام 148
- چهار _ مقایسه میان اسلام و مسیحیت 149
- سه _ تعامل دیانت و سیاست 149
- پنج _ وجود نظام سیاسی و اجتماعی در اسلام 150
- اشاره 151
- شش _ علل ضرورت استقرار نظام سیاسی 151
- اول _ اجرای احکام شریعت 151
- دوم _ اقتدا به پیامبر به عنوان بنیان گذار حکومت 152
- سوم _ احیای شریعت 153
- هفت _ موضوع های حکومتی و سیاسی در فقه حکومتی 153
- هشت _ ویژگی های حکومت در اسلام 154
- اول _ خدایی بودن دولت 154
- دوم _ محدود نبودن در حیطه قبیله و نژاد و طبقه خاص 155
- سوم _ فرا دموکراتیک بودن دولت 155
- نه _ نقش مردم در نظام اسلامی 157
- اشاره 157
- الف) مفهوم بیعت 159
- وظایف ملت در برابر دولت 159
- اشاره 159
- 1. بیعت و اعلام وفاداری و فرمان برداری 159
- اشاره 159
- بیعت از نظر سیاسی 160
- 3. نظارت (نظارت شهروندان) 161
- 2. اطاعت 161
- اول _ مطلق بودن 162
- اشاره 162
- ده _ ویژگی های حاکمیت الهی 162
- دوم _ جامع بودن 163
- یازده _ شرایط حاکم اسلامی 164
- سوم _ انحصاری بودن حاکمیت 164
- اول _ پاکی و قداست 164
- اشاره 164
- دوم _ برخورداری از ملکه اجتهاد 165
- دوازده _ فلسفه حکومت 166
- حوزه های کارآمدی حکومت از دیدگاه حضرت امام خمینی رحمه الله 167
- الف) فتح قلوب مردم 167
- استقرار قانون 168
- ب) تزکیه نفس کارگزاران نظام 168
- الف) اجرای برنامه های اقتصادی اسلام 169
- ب) قناعت کارگزاران 170
- ج) توجه به اقشار ضعیف 170
- ه_ ) سهیم کردن مردم در فعالیت های دولتی 171
- د) پرهیز از سخت گیری اقتصادی بر مردم 171
- و) برقراری نظام امن اقتصادی 172
- الف) صالح بودن دولت و مسئولان 172
- ب) شایسته سالاری 173
- ج) وجدان کاری 173
- ه_ ) جلوگیری از فساد اداری 174
- و) زدودن فساد 174
- د) رسیدگی به امور مردم 174
- ز) خودداری از خصلت و رفتار آمرانه و تکلیفی 174
- الف) یکپارچگی مردم و حکومت 175
- ب) مشارکت سیاسی مردم 176
- د) انتقاد پذیری 177
- ج) عدالت پروری 177
- آسیب شناسی نظام اسلامی از دیدگاه حضرت امام خمینی رحمه الله 178
- ه_ ) پرهیز از سیاست بازی 178
- اشاره 180
- الف) تفرقه 180
- ج) ارائه چهره واژگونه از اسلام 182
- ب) ارائه چهره طاغوتی از حکومت 182
- د) سوء استفاده از آزادی 183
- ه_) وابستگی اقتصادی 184
- و) تجمل و اشرافی گری 185
- ج) شهید محمدباقر صدر1 187
- اشاره 187
- دیدگاه های سیاسی شهید محمدباقر صدر 188
- اشاره 191
- بخش سوم: همراه با برنامه سازان 191
- پیشنهادهای کلی 191
- 1. آگاهی از فلسفه سیاسی اسلام 192
- 2. آگاهی نسبی از مکتب های سیاسی 192
- 5. زمان بندی درست برای طرح مسائل سیاسی 193
- 3. آگاهی از دغدغه های فکری نسل جوان و پاسخ گویی به آن 193
- 4. اولویت بندی بحث های سیاسی 193
- 6. مخاطب شناسی 193
- 7. بیان عینیت سیاست و دیانت در اسلام 194
- 1. داستان هایی از زندگی علما 195
- اشاره 195
- اشاره 195
- پیشنهادهای برنامه ای 195
- 8. افزایش سطح آگاهی 195
- 9. توجه دادن به مکلّف بودن همگان 195
- ج) پرهیز از زیاده روی 196
- ب) ارائه الگوی مناسب از زندگی علما 196
- الف) انتخاب شخصیت های مناسب برای داستان 196
- ه ) دوستان زمان تحصیل 196
- د) نقش خانواده در پرورش استعدادها 196
- اشاره 197
- ب) ارائه دیالوگ های قابل فهم برای عموم 197
- و) شرایط سیاسی زمان هر عالم 197
- 2. دیالوگ ها و رفتارهای در حال ایفای نقش 197
- الف) پرهیز از رفتارهای منافی شأن روحانیت 197
- 3. طراحی صحنه ها 197
- اشاره 198
- 5. انتقال مفاهیم سیاسی در برنامه کودک و نوجوان 198
- 4. مستند زندگی سیاسی عالمان عصر حاضر 198
- 6. انعکاس اندیشه های سیاسی عصر غیبت در رسانه 198
- الف) رسانه و دانشمندان شیعه 198
- ب) رسانه و اندیشه های سیاسی شیعه 200
- پرسش های مردمی 201
- پرسش های کارشناسی 201
- سخن پایانی 203
- منبع شناسی 205
- کتاب نامه 207
دیباچه
نگاهی تاریخی به فقه و جایگاه سیاست در آن، روشن می سازد که اندیشه های سیاسی و اجتماعی فقیهان در دوران های مختلف، دگرگونی های اساسی داشته است. در این میان، آغاز غیبت کبرای امام دوازدهم عج الله تعالی فرجه الشریف در حقیقت، شروع مسئولیت سنگین فقیهان در تبیین حکم شرعی و تعیین حدود فقهی (حوادث واقعه) است که بر اساس توقیعی که از ناحیه مبارک امام دوازدهم عج الله تعالی فرجه الشریف صادر گردیده، بر عهده آنها نهاده شده است. ولی به نظر می رسد این وظیفه با گذر زمان، به «حوادث سابقه» اختصاص یافته و از «حوادث واقعه» غفلت شده است، تا حدی که «حوادث واقعه»، یعنی وظیفه اصلی فقیهان، به عنوان موضوع فرعی و زیر عنوان «مسائل مستحدثه» بررسی شده است. در این میان آیت الله نایینی، با اندیشه در رخدادهای زمان خویش، فضای جدیدی را در عرصه نظریه پردازی در حوزه سیاست اسلامی باز کرد و پس از آن، آیت الله مدرس، آیت الله کاشانی و برخی فقیهان دیگر نیز وارد کارزار سیاسی شدند.