اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری (ره) صفحه 176

«در تربیت و همچنین در معاشرت، هم نرمی لازم است و هم درشتی، ولی هر کدام در جای خود و محل خود خوب است». (1)

در مورد تأثیر تشویق و تهدید بر تربیت، از جایگاه تشویق و تهدید در تربیت باید بحث کرد. در آغاز باید دانست منظور از تشویق در تربیت، دادن پاداش نیست، بلکه منظور، رفتار کردن به نرمی و لطف، با هدف شوق آفرینی است. مراد از تهدید هم ایجاد ترس و وحشت است، نه تنبیه به معنای جزا و کیفر.

یک _ جایگاه تشویق در تربیت

تربیت؛ یعنی شکوفا کردن استعدادها. با فشار و اجبار نمی توان اقدام به شکوفاسازی کرد، بلکه خود متربی باید در روند شکوفایی استعدادهایش دخالت کند. هر عاملی که بتواند زمینه شکوفاسازی را فراهم آورد و آن را بهتر محقق سازد، می تواند در روند تربیت مؤثر باشد. عامل تشویق و شوق زایی نقش مهمی در شکوفاسازی دارد. اساساً ایجاد انگیزه و شوق در برابر اهداف تربیتی، فقط با تشویق و نرمش به دست می آید، نه زور و اجبار. (2)

تربیت از راه میل ها و رغبت ها درگرو تشویق است. «در نهج البلاغه در کلمات قصار در سه جا جمله ای به این معنا آمده که: «اِنّ لِلْقُلوُبَ شَهْوَهٌ وَ إقبالاً و إدبارا؛ دل یک میلی دارد و اقبالی و ادباری.» «فَاْتُوها مِنْ قِبَلِ شَهوَتها و اِقْبالِها؛ کوشش کنید دل ها را از ناحیه میل آنها پرورش بدهید، به زور وادارشان نکنید.» «فَاِنَّ القَلبَ اذا أکْرِهَ عَمِی؛ قلب اگر مورد اکراه و اجبار قرار بگیرد، کدر می شود؛ یعنی خودش واپس می زند.» (3)

1- . یادداشت های استاد مطهری، ج2، ص102.
2- . نک: مجموعه آثار، ج22، ص551 _552.
3- . نهج البلاغه، حکمت 184.