- دیباچه 1
- پیش گفتار 4
- فصل اول: کلیات 6
- تربیت و اخلاق 6
- چیستی تربیت 6
- تربیت و ادب 8
- تربیت و عادت 10
- تربیت و صنعت 10
- تربیت و پرورش 16
- ضرورت تربیت 18
- اشاره 18
- موضوع تربیت 21
- 1. جسم 21
- اشاره 21
- 2. روح 25
- فصل دوم: مبانی تربیت 31
- اشاره 31
- 1. قابلیت تغییر انسان 31
- 2. مرکب بودن انسان 34
- اشاره 37
- 1. استعداد جسمانی 37
- مبانی خاص 37
- اشاره 37
- 2. استعدادهای فطری 37
- الف) استعداد عقلانی 39
- ب) استعداد اخلاقی 40
- ج) استعداد هنری و ذوقی 42
- د) بعد خلاقیت (آفرینندگی و ابتکار) 42
- ه_) بعد دینی (حس تقدیس و پرستش) 43
- و) بعد اراده 44
- فصل سوم: ویژگی های تربیت 46
- اشاره 46
- 1. خدامحوری 46
- اشاره 53
- 2. جامعیت 53
- الف) جنبه های فردی و اجتماعی 53
- ب) همگانی بودن 55
- ج) جنبه های متفاوت وجودی انسان 56
- 3. اعتدال و هماهنگی 58
- اشاره 62
- 4. نسبی یا مطلق بودن تربیت 62
- الف) جنسیت و نسبیت 66
- ب) زمان و نسبیت 70
- اشاره 73
- الف) تربیت در خدمت انسان 73
- 5. انسان مدار 73
- ب) کرامت انسان 74
- ج) آزادی 78
- 6. زندگی مدار 82
- اشاره 84
- 1. پرورش جسم 84
- فصل چهارم: اهداف تربیت 84
- الف) تفکر به عنوان عبادت 85
- 2. پرورش عقل 85
- اشاره 85
- ب) ارزش (سندیت رجحیت) عقل 86
- ج) بیدار کردن عقل 89
- 3. پرورش اراده 91
- 4. پرورش ایمان 93
- فصل پنجم: ساحت های تربیت 96
- اشاره 96
- 2. ساحت عقلانی 98
- 1. ساحت جسمانی 98
- 4. ساحت قلب 98
- 3. ساحت اراده 98
- 5. ساحت علمی 99
- 6. ساحت غریزی 105
- 7. ساحت اخلاقی 107
- 8 . ساحت ذوقی و هنری 111
- 9. ساحت اجتماعی 113
- 10. ساحت فنی و صنعتی 119
- فصل ششم: راهکارهای اعمال تربیت 121
- 1. انواع تربیت 121
- 2. مراحل تربیت 123
- 3. اهمیت تربیت دوران کودکی 125
- 4. مراحل برنامه تربیتی 128
- 5. عوامل و کارکردهای تربیت 128
- اشاره 128
- الف) آموزش و فراگیری 131
- اول _ تفکر در عالم خلقت 135
- یک _ راهکارهای تربیتی تفکر 135
- ب) تفکر 135
- اشاره 135
- اشاره 135
- دوم _ تفکر در تاریخ 136
- سوم _ تفکر انسان درباره خود 136
- اول _ نقادی 137
- دو _ کارکردهای تفکر 137
- دوم _ آخربینی 139
- ج) تسلط بر خود 139
- اشاره 140
- د) عبادت 140
- یک _ کارکرد جوهره عبادت 143
- اشاره 143
- مرحله اول: چیرگی بر خود 143
- مرحله دوم: چیرگی بر قوه خیال 144
- مرحله سوم: بی نیاز شدن روح از بدن 144
- مرحله پنجم: قدرت تصرف در دنیای بیرون 145
- مرحله چهارم: قدرت تصرف در بدن 145
- اشاره 145
- دو _ کارکرد شکلی عبادت 145
- دوم _ نماز و رو به قبله ایستادن 146
- اول _ عبادت و حقوق اجتماعی 146
- سوم _ تمرین ضبط نفس 147
- چهارم _ تمرین وقت شناسی 147
- ه_) تقوا و تزکیه 148
- و) کار (اشتغال عمل) 150
- اشاره 150
- اول _ تمرکز قوه خیال 151
- اشاره 151
- یک _ کارکردهای کار 151
- دوم _ جلوگیری از گناه 152
- سوم _ خودآزمایی 152
- چهارم _ فکر منطقی 152
- پنجم _ تأثیر کار بر احساس انسان 153
- ششم _ کار و احساس شخصیت 153
- ح) جهاد 154
- ز) ازدواج 154
- ط) محبت (احسان) 155
- اشاره 155
- یک _ کارکرد محبت 157
- اول _ آثار فردی محبت (عشق) 157
- اشاره 157
- دوم _ آثار اجتماعی محبت 160
- اشاره 162
- یک _ مصیبت های ما در خوش بختی ها 162
- ی) سختی ها و مصیبت ها 162
- دو _ اثر تربیتی بلایا 163
- سه _ سازندگی شداید 165
- چهار _ نازپروردگی 167
- ک) دوستی و معاشرت 169
- ل) هجرت 171
- اشاره 174
- م) موعظه 174
- یک _ موعظه و حکمت 174
- دو _ موعظه و خطابه 175
- ن) تشویق و تهدید 175
- اشاره 175
- یک _ جایگاه تشویق در تربیت 176
- دو _ جایگاه تهدید در تربیت 177
- سه _ لزوم آگاهی از علت تشویق و تهدید 178
- چهار _ تبشیر و انذار 179
- س) الگو 180
- الف) ضرورت مربی 183
- 1. برنامه تربیت 183
- 2. مربی 183
- فصل هفتم: ارکان تربیت 183
- ب) ویژگی های مربی 186
- اشاره 186
- یک _ خودساختگی 187
- دو _ ترس از پروردگار 188
- یک _ آگاهی از راه ها و ابزار تربیت 189
- اشاره 189
- ج) وظایف مربی 189
- دو _ شناخت جوان (روحیات و چالش ها) 191
- سه _ توجه به رشد شخصیت متربی 193
- چهار _ آسان گیری و نرمش در تربیت 194
- پنج _ سعه صدر و توجه به روحیات خاص هر متربی 196
- اشاره 197
- 3. متربی 197
- الف) شناخت معلومات درست و پیروی از آنها 198
- اشاره 200
- ب) شناخت درست مربی 200
- پرهیز از زیاده روی در سرسپردگی به مربی 201
- فصل هشتم: آسیب شناسی تربیت 204
- 1. موانع پرورش جسم 204
- اشاره 204
- الف) تن پروری 204
- اشاره 206
- 2. موانع پرورش عقل 206
- یک _ موانع منطقی 206
- الف) موانع درونی 206
- ب) تضعیف جسم 206
- دو _ بمباران اطلاعاتی 207
- اشاره 208
- ب) موانع بیرونی 208
- یک _ تکیه بر ظنّ و گمان 209
- سه _ شتاب زدگی 210
- دو _ هوای نفس 210
- چهار _ سنّت گرایی 211
- شش _ اکثریت گرایی 212
- پنج _ شخصیت گرایی 212
- هفت _ تلقین پذیری 213
- هشت _ تعصب ورزی 213
- 3. عادت 214
- اشاره 214
- 4. تربیت ویژه 214
- الف) آسیب شناسی اخلاق فیلسوفانه 215
- ب) آسیب شناسی اخلاق عارفانه 217
- کتاب نامه 219
است؛ گو اینکه عامل تربیت نیست». (1)
ضرورت تربیت
اشاره
شهید مطهری دو تعبیر درباره انسان به کار می برد که بر اساس آنها، ضرورت تربیت را برای او اثبات می کند: انسان موجودی خام و موجودی ناقص است. سؤالی که در این میان مطرح می شود، این است که آیا خام بودن یا ناقص بودن انسان می تواند دلیل کافی برای اقدام به تربیت وی باشد و ضرورت آن را اثبات می کند؟
«مهم ترین امری که مطرح می شود این است که انسان در [حال] کمال و سودمند بودن، نیازمند تربیت است. ازاین رو، معیار در ضرورت تربیت و نیازمندی انسان به آن، عامل راه یابی او به جایگاه واقعی و کمال انسانیت است. درست مانند دیگر موجودات خام و ناقص؛ برای مثال، اشیای طبیعی مانند پشم، پنبه، گندم، برنج، نفت، گوشت و هزاران چیز دیگر موادی خامند. باید روی آنها کار شود تا به صورت مواد قابل استفاده درآیند؛ پشم، قالی شود، گندم، نان شود و... . انسان نیز به صورت یک ماده خام به دنیا می آید؛ یعنی ماده ای غیر قابل استفاده. این ماده صرفاً با گذشتن زمان و رسیدن به سنین جوانی، خود به خود به صورت انسان مفید قابل استفاده درنمی آید، بلکه به صورت حیوان قابل استفاده درمی آید؛ یعنی فقط می تواند مانند حیوان بارکشی کند، مانند حیوان زاد و ولد کند و نه بیشتر. پرورش یا تربیت؛ یعنی مواد خام انسانی را تبدیل به ماده مفید قابل استفاده کردن و به اعتباری انسان مصرفی را به انسان مولد تبدیل
1- . تعلیم و تربیت در اسلام، ص47؛ مجموعه آٍثار، ص555.