- دیباچه 1
- پیش گفتار 4
- چیستی تربیت 6
- تربیت و اخلاق 6
- فصل اول: کلیات 6
- تربیت و ادب 8
- تربیت و صنعت 10
- تربیت و عادت 10
- تربیت و پرورش 16
- ضرورت تربیت 18
- اشاره 18
- اشاره 21
- 1. جسم 21
- موضوع تربیت 21
- 2. روح 25
- فصل دوم: مبانی تربیت 31
- 1. قابلیت تغییر انسان 31
- اشاره 31
- 2. مرکب بودن انسان 34
- اشاره 37
- 1. استعداد جسمانی 37
- 2. استعدادهای فطری 37
- اشاره 37
- مبانی خاص 37
- الف) استعداد عقلانی 39
- ب) استعداد اخلاقی 40
- ج) استعداد هنری و ذوقی 42
- د) بعد خلاقیت (آفرینندگی و ابتکار) 42
- ه_) بعد دینی (حس تقدیس و پرستش) 43
- و) بعد اراده 44
- فصل سوم: ویژگی های تربیت 46
- اشاره 46
- 1. خدامحوری 46
- اشاره 53
- 2. جامعیت 53
- الف) جنبه های فردی و اجتماعی 53
- ب) همگانی بودن 55
- ج) جنبه های متفاوت وجودی انسان 56
- 3. اعتدال و هماهنگی 58
- اشاره 62
- 4. نسبی یا مطلق بودن تربیت 62
- الف) جنسیت و نسبیت 66
- ب) زمان و نسبیت 70
- اشاره 73
- الف) تربیت در خدمت انسان 73
- 5. انسان مدار 73
- ب) کرامت انسان 74
- ج) آزادی 78
- 6. زندگی مدار 82
- اشاره 84
- 1. پرورش جسم 84
- فصل چهارم: اهداف تربیت 84
- الف) تفکر به عنوان عبادت 85
- 2. پرورش عقل 85
- اشاره 85
- ب) ارزش (سندیت رجحیت) عقل 86
- ج) بیدار کردن عقل 89
- 3. پرورش اراده 91
- 4. پرورش ایمان 93
- فصل پنجم: ساحت های تربیت 96
- اشاره 96
- 2. ساحت عقلانی 98
- 1. ساحت جسمانی 98
- 4. ساحت قلب 98
- 3. ساحت اراده 98
- 5. ساحت علمی 99
- 6. ساحت غریزی 105
- 7. ساحت اخلاقی 107
- 8 . ساحت ذوقی و هنری 111
- 9. ساحت اجتماعی 113
- 10. ساحت فنی و صنعتی 119
- 1. انواع تربیت 121
- فصل ششم: راهکارهای اعمال تربیت 121
- 2. مراحل تربیت 123
- 3. اهمیت تربیت دوران کودکی 125
- 5. عوامل و کارکردهای تربیت 128
- 4. مراحل برنامه تربیتی 128
- اشاره 128
- الف) آموزش و فراگیری 131
- اول _ تفکر در عالم خلقت 135
- ب) تفکر 135
- یک _ راهکارهای تربیتی تفکر 135
- اشاره 135
- اشاره 135
- دوم _ تفکر در تاریخ 136
- سوم _ تفکر انسان درباره خود 136
- اول _ نقادی 137
- دو _ کارکردهای تفکر 137
- دوم _ آخربینی 139
- ج) تسلط بر خود 139
- اشاره 140
- د) عبادت 140
- یک _ کارکرد جوهره عبادت 143
- مرحله اول: چیرگی بر خود 143
- اشاره 143
- مرحله دوم: چیرگی بر قوه خیال 144
- مرحله سوم: بی نیاز شدن روح از بدن 144
- مرحله پنجم: قدرت تصرف در دنیای بیرون 145
- اشاره 145
- دو _ کارکرد شکلی عبادت 145
- مرحله چهارم: قدرت تصرف در بدن 145
- اول _ عبادت و حقوق اجتماعی 146
- دوم _ نماز و رو به قبله ایستادن 146
- سوم _ تمرین ضبط نفس 147
- چهارم _ تمرین وقت شناسی 147
- ه_) تقوا و تزکیه 148
- اشاره 150
- و) کار (اشتغال عمل) 150
- یک _ کارکردهای کار 151
- اشاره 151
- اول _ تمرکز قوه خیال 151
- دوم _ جلوگیری از گناه 152
- چهارم _ فکر منطقی 152
- سوم _ خودآزمایی 152
- پنجم _ تأثیر کار بر احساس انسان 153
- ششم _ کار و احساس شخصیت 153
- ز) ازدواج 154
- ح) جهاد 154
- اشاره 155
- ط) محبت (احسان) 155
- یک _ کارکرد محبت 157
- اول _ آثار فردی محبت (عشق) 157
- اشاره 157
- دوم _ آثار اجتماعی محبت 160
- اشاره 162
- یک _ مصیبت های ما در خوش بختی ها 162
- ی) سختی ها و مصیبت ها 162
- دو _ اثر تربیتی بلایا 163
- سه _ سازندگی شداید 165
- چهار _ نازپروردگی 167
- ک) دوستی و معاشرت 169
- ل) هجرت 171
- اشاره 174
- م) موعظه 174
- یک _ موعظه و حکمت 174
- ن) تشویق و تهدید 175
- اشاره 175
- دو _ موعظه و خطابه 175
- یک _ جایگاه تشویق در تربیت 176
- دو _ جایگاه تهدید در تربیت 177
- سه _ لزوم آگاهی از علت تشویق و تهدید 178
- چهار _ تبشیر و انذار 179
- س) الگو 180
- الف) ضرورت مربی 183
- 1. برنامه تربیت 183
- فصل هفتم: ارکان تربیت 183
- 2. مربی 183
- ب) ویژگی های مربی 186
- اشاره 186
- یک _ خودساختگی 187
- دو _ ترس از پروردگار 188
- ج) وظایف مربی 189
- اشاره 189
- یک _ آگاهی از راه ها و ابزار تربیت 189
- دو _ شناخت جوان (روحیات و چالش ها) 191
- سه _ توجه به رشد شخصیت متربی 193
- چهار _ آسان گیری و نرمش در تربیت 194
- پنج _ سعه صدر و توجه به روحیات خاص هر متربی 196
- اشاره 197
- 3. متربی 197
- الف) شناخت معلومات درست و پیروی از آنها 198
- اشاره 200
- ب) شناخت درست مربی 200
- پرهیز از زیاده روی در سرسپردگی به مربی 201
- فصل هشتم: آسیب شناسی تربیت 204
- الف) تن پروری 204
- اشاره 204
- 1. موانع پرورش جسم 204
- اشاره 206
- 2. موانع پرورش عقل 206
- یک _ موانع منطقی 206
- الف) موانع درونی 206
- ب) تضعیف جسم 206
- دو _ بمباران اطلاعاتی 207
- اشاره 208
- ب) موانع بیرونی 208
- یک _ تکیه بر ظنّ و گمان 209
- دو _ هوای نفس 210
- سه _ شتاب زدگی 210
- چهار _ سنّت گرایی 211
- پنج _ شخصیت گرایی 212
- شش _ اکثریت گرایی 212
- هفت _ تلقین پذیری 213
- هشت _ تعصب ورزی 213
- 3. عادت 214
- اشاره 214
- 4. تربیت ویژه 214
- الف) آسیب شناسی اخلاق فیلسوفانه 215
- ب) آسیب شناسی اخلاق عارفانه 217
- کتاب نامه 219
«در تربیت دینی صرف آموزش مطرح نیست، بلکه تحول عملی فرد نیز مطرح است. پیغمبران به عنوان مربیان بشری نیامده اند که فقط مدعاهایی را وارد عقل مردم کنند. فلاسفه کاری که دارند، هر اندازه موفق بشوند، این است که سخنی را تا عقل مردم نفوذ می دهند، اما از آن بیشتر دیگر نه. پیام الهی گذشته از اینکه باید در عقل ها نفوذ کند، باید در دل ها نیز نفوذ کند؛ یعنی باید در عمق روح بشر وارد شود و تمام احساسات او؛ یعنی تمام وجودش را در اختیار بگیرد». (1)
دو _ ترس از پروردگار
از دیگر ویژگی های مربی و مبلّغ دینی، ترس از خداست که سبب جرئت یافتن او در برابر دیگران؛ یعنی هر کسی جز خدا می شود. اگر مربی از خدا نترسد، نمی تواند برنامه های الهی را درباره تربیت دیگران و تبلیغ دین عملی سازد؛ زیرا همواره در پی پاسخ گویی به انتظارات دیگران خواهد بود و این مسئله، تربیت را از مسیر الهی به طور کامل منحرف می کند.
«خشیت الهی آن چیزی است که آیه قرآن می فرماید: «الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَلَتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَ لاَ یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلاَّ اللَّه.» (احزاب: 39) [این آیه] از آن آیات کمرشکن برای داعیان و مبلّغان دین و مذهب است. آنان که رسالات الهی را تبلیغ می کنند، آنان که پیام های خدا را به مردم می رسانند، دو شرط در آنها وجود دارد: یکی اینکه خودشان از خدا می ترسند و دیگر اینکه از غیر خدا نمی ترسند». (2)
«البته خشیت یک معنای خاصی دارد که با خوف فرق می کند. خوف؛
1- . مجموعه آثار، ج 16، ص 145.
2- . مجموعه آثار، ج 16، ص162.