- دیباچه 1
- پیش گفتار 4
- فصل اول: کلیات 6
- چیستی تربیت 6
- تربیت و اخلاق 6
- تربیت و ادب 8
- تربیت و صنعت 10
- تربیت و عادت 10
- تربیت و پرورش 16
- ضرورت تربیت 18
- اشاره 18
- 1. جسم 21
- اشاره 21
- موضوع تربیت 21
- 2. روح 25
- فصل دوم: مبانی تربیت 31
- 1. قابلیت تغییر انسان 31
- اشاره 31
- 2. مرکب بودن انسان 34
- 2. استعدادهای فطری 37
- اشاره 37
- 1. استعداد جسمانی 37
- مبانی خاص 37
- اشاره 37
- الف) استعداد عقلانی 39
- ب) استعداد اخلاقی 40
- ج) استعداد هنری و ذوقی 42
- د) بعد خلاقیت (آفرینندگی و ابتکار) 42
- ه_) بعد دینی (حس تقدیس و پرستش) 43
- و) بعد اراده 44
- فصل سوم: ویژگی های تربیت 46
- اشاره 46
- 1. خدامحوری 46
- 2. جامعیت 53
- اشاره 53
- الف) جنبه های فردی و اجتماعی 53
- ب) همگانی بودن 55
- ج) جنبه های متفاوت وجودی انسان 56
- 3. اعتدال و هماهنگی 58
- اشاره 62
- 4. نسبی یا مطلق بودن تربیت 62
- الف) جنسیت و نسبیت 66
- ب) زمان و نسبیت 70
- اشاره 73
- الف) تربیت در خدمت انسان 73
- 5. انسان مدار 73
- ب) کرامت انسان 74
- ج) آزادی 78
- 6. زندگی مدار 82
- 1. پرورش جسم 84
- فصل چهارم: اهداف تربیت 84
- اشاره 84
- 2. پرورش عقل 85
- الف) تفکر به عنوان عبادت 85
- اشاره 85
- ب) ارزش (سندیت رجحیت) عقل 86
- ج) بیدار کردن عقل 89
- 3. پرورش اراده 91
- 4. پرورش ایمان 93
- فصل پنجم: ساحت های تربیت 96
- اشاره 96
- 1. ساحت جسمانی 98
- 4. ساحت قلب 98
- 2. ساحت عقلانی 98
- 3. ساحت اراده 98
- 5. ساحت علمی 99
- 6. ساحت غریزی 105
- 7. ساحت اخلاقی 107
- 8 . ساحت ذوقی و هنری 111
- 9. ساحت اجتماعی 113
- 10. ساحت فنی و صنعتی 119
- فصل ششم: راهکارهای اعمال تربیت 121
- 1. انواع تربیت 121
- 2. مراحل تربیت 123
- 3. اهمیت تربیت دوران کودکی 125
- 5. عوامل و کارکردهای تربیت 128
- 4. مراحل برنامه تربیتی 128
- اشاره 128
- الف) آموزش و فراگیری 131
- اشاره 135
- یک _ راهکارهای تربیتی تفکر 135
- اول _ تفکر در عالم خلقت 135
- ب) تفکر 135
- اشاره 135
- دوم _ تفکر در تاریخ 136
- سوم _ تفکر انسان درباره خود 136
- اول _ نقادی 137
- دو _ کارکردهای تفکر 137
- دوم _ آخربینی 139
- ج) تسلط بر خود 139
- اشاره 140
- د) عبادت 140
- اشاره 143
- مرحله اول: چیرگی بر خود 143
- یک _ کارکرد جوهره عبادت 143
- مرحله سوم: بی نیاز شدن روح از بدن 144
- مرحله دوم: چیرگی بر قوه خیال 144
- مرحله چهارم: قدرت تصرف در بدن 145
- دو _ کارکرد شکلی عبادت 145
- اشاره 145
- مرحله پنجم: قدرت تصرف در دنیای بیرون 145
- دوم _ نماز و رو به قبله ایستادن 146
- اول _ عبادت و حقوق اجتماعی 146
- سوم _ تمرین ضبط نفس 147
- چهارم _ تمرین وقت شناسی 147
- ه_) تقوا و تزکیه 148
- و) کار (اشتغال عمل) 150
- اشاره 150
- اول _ تمرکز قوه خیال 151
- اشاره 151
- یک _ کارکردهای کار 151
- دوم _ جلوگیری از گناه 152
- سوم _ خودآزمایی 152
- چهارم _ فکر منطقی 152
- ششم _ کار و احساس شخصیت 153
- پنجم _ تأثیر کار بر احساس انسان 153
- ح) جهاد 154
- ز) ازدواج 154
- اشاره 155
- ط) محبت (احسان) 155
- اشاره 157
- اول _ آثار فردی محبت (عشق) 157
- یک _ کارکرد محبت 157
- دوم _ آثار اجتماعی محبت 160
- اشاره 162
- یک _ مصیبت های ما در خوش بختی ها 162
- ی) سختی ها و مصیبت ها 162
- دو _ اثر تربیتی بلایا 163
- سه _ سازندگی شداید 165
- چهار _ نازپروردگی 167
- ک) دوستی و معاشرت 169
- ل) هجرت 171
- اشاره 174
- م) موعظه 174
- یک _ موعظه و حکمت 174
- دو _ موعظه و خطابه 175
- اشاره 175
- ن) تشویق و تهدید 175
- یک _ جایگاه تشویق در تربیت 176
- دو _ جایگاه تهدید در تربیت 177
- سه _ لزوم آگاهی از علت تشویق و تهدید 178
- چهار _ تبشیر و انذار 179
- س) الگو 180
- الف) ضرورت مربی 183
- 2. مربی 183
- فصل هفتم: ارکان تربیت 183
- 1. برنامه تربیت 183
- ب) ویژگی های مربی 186
- اشاره 186
- یک _ خودساختگی 187
- دو _ ترس از پروردگار 188
- یک _ آگاهی از راه ها و ابزار تربیت 189
- ج) وظایف مربی 189
- اشاره 189
- دو _ شناخت جوان (روحیات و چالش ها) 191
- سه _ توجه به رشد شخصیت متربی 193
- چهار _ آسان گیری و نرمش در تربیت 194
- پنج _ سعه صدر و توجه به روحیات خاص هر متربی 196
- 3. متربی 197
- اشاره 197
- الف) شناخت معلومات درست و پیروی از آنها 198
- ب) شناخت درست مربی 200
- اشاره 200
- پرهیز از زیاده روی در سرسپردگی به مربی 201
- فصل هشتم: آسیب شناسی تربیت 204
- 1. موانع پرورش جسم 204
- اشاره 204
- الف) تن پروری 204
- اشاره 206
- الف) موانع درونی 206
- 2. موانع پرورش عقل 206
- یک _ موانع منطقی 206
- ب) تضعیف جسم 206
- دو _ بمباران اطلاعاتی 207
- اشاره 208
- ب) موانع بیرونی 208
- یک _ تکیه بر ظنّ و گمان 209
- دو _ هوای نفس 210
- سه _ شتاب زدگی 210
- چهار _ سنّت گرایی 211
- شش _ اکثریت گرایی 212
- پنج _ شخصیت گرایی 212
- هشت _ تعصب ورزی 213
- هفت _ تلقین پذیری 213
- 3. عادت 214
- اشاره 214
- 4. تربیت ویژه 214
- الف) آسیب شناسی اخلاق فیلسوفانه 215
- ب) آسیب شناسی اخلاق عارفانه 217
- کتاب نامه 219
چیزی را فهم نمی کرده اند و راهی را نمی یافته اند، باز هم از آنها پیروی می کنند؟» (1)
پنج _ شخصیت گرایی
«یکی دیگر از موجبات لغزش اندیشه، گرایش به شخصیت هاست. شخصیت های بزرگ تاریخی یا معاصر از نظر عظمتی که در نفوس دارند، برروی فکر و اندیشه و تصمیم و اراده دیگران اثر می گذارند و در حقیقت، هم فکر و هم اراده دیگران را تسخیر می کنند. دیگران چنان می اندیشند و آنچنان تصمیم می گیرند که آنها می گیرند؛ دیگران در مقابل آنها استقلال فکر و اراده خود را از دست می دهند. قرآن کریم ما را دعوت به استقلال فکری می کند و پیروی های کورکورانه از اکابر و شخصیت ها را موجب شقاوت ابدی می داند. لهذا از زبان مردمی که از این راه گمراه می شوند، نقل می کند که در قیامت می گویند: «رَبَّنَآ إِنَآ أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ کُبَرَآءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلاَ؛ پروردگارا! ما بزرگان و اکابر خویش را پیروی و اطاعت کردیم و در نتیجه ما را گمراه ساختند». (احزاب: 67) (2)
شش _ اکثریت گرایی
آزادی از حکومت عدد و اینکه اکثر و اکثریت نباید ملاک باشد و نباید انسان این جور باشد که ببیند اکثر مردم کدام راه را می روند، همان راه را برود و بگوید آن راهی که اکثر مردم می روند همان درست است. این مثال همان تقلید است. همان طور که انسان طبعاً به سوی تقلید از دیگران کشیده می شود، طبعاً به سوی اکثریت نیز کشیده می شود و قرآن مخصوصاً همان چیزی را که انسان طبعاً به سوی آن کشیده می شود، انتقاد می کند، می فرماید: «اگر اکثر مردم زمین را پیروی کنی، تو را از راه حق منحرف می کنند. دلیلش
1- . مجموعه آثار، ج2، ص66؛ نک: یادداشت های استاد مطهری، ج 8، ص422.
2- . مجموعه آثار، ج2، صص67 و 68؛ یادداشت های استاد مطهری، ج 8، ص422.