اندیشه های تربیتی استاد مرتضی مطهری (ره) صفحه 39

گرایش های عادی و مشترک میان انسان و حیوان، در دو چیز است:

1. گرایش های مقدس بر اساس خودمحوری نیست؛ یعنی چنین نیست که هدف از گرایش، خودِ فردی باشد، مانند گرایش به تغذیه که این نوع گرایش، هم در حیوان هست و هم در انسان عادی؛ زیرا انسان در عین اینکه انسان است، حیوان نیز هست. حتی گرایشی مانند میل به فرزند که بر اساس غیرْمحوری است، در حیوانات در حد بقای نوع است.

2. دومین ویژگی گرایش های مقدس که سبب جدایی آنها از گرایش های خودمحور می شود، جنبه انتخابی و آگاهانه بودن آنهاست. برای مثال، گرایش به زندگی اجتماعی در حیوانات یک امر انتخابی نیست، بلکه قراردادی است؛ یعنی طبیعت، آن را برایشان برگزیده و ازاین رو، کارشان را به صورت جبری که امکان سرپیچی در آن نیست، انجام می دهند. این همان عمل غریزی است، ولی گرایش های فطری انسان در سطح عالی و برتر، گرایش هایی است که با خودمحوری توجیه نمی شود و شکل انتخابی و آگاهانه نیز دارد. این نوع گرایش ها ملاک انسانیت است. (1)

بنابراین، فقط گرایش های مقدس و عالی انسان است که با تربیت و پرورش شکوفا می شود. ازاین رو، استعداد شکوفایی این نوع گرایش ها در فطرت انسان، مبنای تقویت و رشد آنها به شمار می رود. این استعدادها عبارتند از:

الف) استعداد عقلانی