- دیباچه 1
- پیش گفتار 4
- چیستی تربیت 6
- تربیت و اخلاق 6
- فصل اول: کلیات 6
- تربیت و ادب 8
- تربیت و صنعت 10
- تربیت و عادت 10
- تربیت و پرورش 16
- ضرورت تربیت 18
- اشاره 18
- 1. جسم 21
- اشاره 21
- موضوع تربیت 21
- 2. روح 25
- فصل دوم: مبانی تربیت 31
- 1. قابلیت تغییر انسان 31
- اشاره 31
- 2. مرکب بودن انسان 34
- 2. استعدادهای فطری 37
- اشاره 37
- 1. استعداد جسمانی 37
- مبانی خاص 37
- اشاره 37
- الف) استعداد عقلانی 39
- ب) استعداد اخلاقی 40
- د) بعد خلاقیت (آفرینندگی و ابتکار) 42
- ج) استعداد هنری و ذوقی 42
- ه_) بعد دینی (حس تقدیس و پرستش) 43
- و) بعد اراده 44
- اشاره 46
- فصل سوم: ویژگی های تربیت 46
- 1. خدامحوری 46
- اشاره 53
- الف) جنبه های فردی و اجتماعی 53
- 2. جامعیت 53
- ب) همگانی بودن 55
- ج) جنبه های متفاوت وجودی انسان 56
- 3. اعتدال و هماهنگی 58
- اشاره 62
- 4. نسبی یا مطلق بودن تربیت 62
- الف) جنسیت و نسبیت 66
- ب) زمان و نسبیت 70
- اشاره 73
- 5. انسان مدار 73
- الف) تربیت در خدمت انسان 73
- ب) کرامت انسان 74
- ج) آزادی 78
- 6. زندگی مدار 82
- 1. پرورش جسم 84
- اشاره 84
- فصل چهارم: اهداف تربیت 84
- 2. پرورش عقل 85
- الف) تفکر به عنوان عبادت 85
- اشاره 85
- ب) ارزش (سندیت رجحیت) عقل 86
- ج) بیدار کردن عقل 89
- 3. پرورش اراده 91
- 4. پرورش ایمان 93
- فصل پنجم: ساحت های تربیت 96
- اشاره 96
- 1. ساحت جسمانی 98
- 4. ساحت قلب 98
- 2. ساحت عقلانی 98
- 3. ساحت اراده 98
- 5. ساحت علمی 99
- 6. ساحت غریزی 105
- 7. ساحت اخلاقی 107
- 8 . ساحت ذوقی و هنری 111
- 9. ساحت اجتماعی 113
- 10. ساحت فنی و صنعتی 119
- فصل ششم: راهکارهای اعمال تربیت 121
- 1. انواع تربیت 121
- 2. مراحل تربیت 123
- 3. اهمیت تربیت دوران کودکی 125
- 4. مراحل برنامه تربیتی 128
- 5. عوامل و کارکردهای تربیت 128
- اشاره 128
- الف) آموزش و فراگیری 131
- ب) تفکر 135
- اول _ تفکر در عالم خلقت 135
- یک _ راهکارهای تربیتی تفکر 135
- اشاره 135
- اشاره 135
- سوم _ تفکر انسان درباره خود 136
- دوم _ تفکر در تاریخ 136
- اول _ نقادی 137
- دو _ کارکردهای تفکر 137
- دوم _ آخربینی 139
- ج) تسلط بر خود 139
- اشاره 140
- د) عبادت 140
- مرحله اول: چیرگی بر خود 143
- یک _ کارکرد جوهره عبادت 143
- اشاره 143
- مرحله سوم: بی نیاز شدن روح از بدن 144
- مرحله دوم: چیرگی بر قوه خیال 144
- اشاره 145
- مرحله چهارم: قدرت تصرف در بدن 145
- دو _ کارکرد شکلی عبادت 145
- مرحله پنجم: قدرت تصرف در دنیای بیرون 145
- دوم _ نماز و رو به قبله ایستادن 146
- اول _ عبادت و حقوق اجتماعی 146
- سوم _ تمرین ضبط نفس 147
- چهارم _ تمرین وقت شناسی 147
- ه_) تقوا و تزکیه 148
- و) کار (اشتغال عمل) 150
- اشاره 150
- یک _ کارکردهای کار 151
- اول _ تمرکز قوه خیال 151
- اشاره 151
- سوم _ خودآزمایی 152
- دوم _ جلوگیری از گناه 152
- چهارم _ فکر منطقی 152
- پنجم _ تأثیر کار بر احساس انسان 153
- ششم _ کار و احساس شخصیت 153
- ح) جهاد 154
- ز) ازدواج 154
- اشاره 155
- ط) محبت (احسان) 155
- یک _ کارکرد محبت 157
- اشاره 157
- اول _ آثار فردی محبت (عشق) 157
- دوم _ آثار اجتماعی محبت 160
- یک _ مصیبت های ما در خوش بختی ها 162
- اشاره 162
- ی) سختی ها و مصیبت ها 162
- دو _ اثر تربیتی بلایا 163
- سه _ سازندگی شداید 165
- چهار _ نازپروردگی 167
- ک) دوستی و معاشرت 169
- ل) هجرت 171
- م) موعظه 174
- اشاره 174
- یک _ موعظه و حکمت 174
- ن) تشویق و تهدید 175
- دو _ موعظه و خطابه 175
- اشاره 175
- یک _ جایگاه تشویق در تربیت 176
- دو _ جایگاه تهدید در تربیت 177
- سه _ لزوم آگاهی از علت تشویق و تهدید 178
- چهار _ تبشیر و انذار 179
- س) الگو 180
- 1. برنامه تربیت 183
- الف) ضرورت مربی 183
- فصل هفتم: ارکان تربیت 183
- 2. مربی 183
- اشاره 186
- ب) ویژگی های مربی 186
- یک _ خودساختگی 187
- دو _ ترس از پروردگار 188
- ج) وظایف مربی 189
- اشاره 189
- یک _ آگاهی از راه ها و ابزار تربیت 189
- دو _ شناخت جوان (روحیات و چالش ها) 191
- سه _ توجه به رشد شخصیت متربی 193
- چهار _ آسان گیری و نرمش در تربیت 194
- پنج _ سعه صدر و توجه به روحیات خاص هر متربی 196
- اشاره 197
- 3. متربی 197
- الف) شناخت معلومات درست و پیروی از آنها 198
- اشاره 200
- ب) شناخت درست مربی 200
- پرهیز از زیاده روی در سرسپردگی به مربی 201
- 1. موانع پرورش جسم 204
- اشاره 204
- الف) تن پروری 204
- فصل هشتم: آسیب شناسی تربیت 204
- الف) موانع درونی 206
- یک _ موانع منطقی 206
- 2. موانع پرورش عقل 206
- اشاره 206
- ب) تضعیف جسم 206
- دو _ بمباران اطلاعاتی 207
- اشاره 208
- ب) موانع بیرونی 208
- یک _ تکیه بر ظنّ و گمان 209
- سه _ شتاب زدگی 210
- دو _ هوای نفس 210
- چهار _ سنّت گرایی 211
- پنج _ شخصیت گرایی 212
- شش _ اکثریت گرایی 212
- هفت _ تلقین پذیری 213
- هشت _ تعصب ورزی 213
- 3. عادت 214
- اشاره 214
- 4. تربیت ویژه 214
- الف) آسیب شناسی اخلاق فیلسوفانه 215
- ب) آسیب شناسی اخلاق عارفانه 217
- کتاب نامه 219
روانی و تربیتی در انسان به وجود می آورد». (1)
2. جامعیت
اشاره
یکی از ویژگی های تربیت در چارچوب مکتب اسلام، جامعیت آن است. این ویژگی دربرگیرنده تمام جنبه های حیات انسانی است که به برخی از موارد آن اشاره می شود:
الف) جنبه های فردی و اجتماعی
«از دیدگاه اسلام باید یک رابطه دایمی و ثابت میان فرد مسلمان و خداوند برقرار باشد و نیز باید یک رابطه ثابت و دایمی میان فرد و جامعه برقرار باشد. بدون عبادت، بدون ذکر خدا، بدون یاد خدا، بدون مناجات با حق، بدون حضور قلب، بدون نماز، بدون روزه نمی توان جامعه ای اسلامی ساخت و حتی خود انسان، سالم نمی ماند. همچنین بدون یک اجتماع صالح و بدون یک محیط سالم، بدون امر به معروف و نهی از منکر، بدون رسیدگی و تعاطف و تراحم میان افراد مسلمان، نمی شود عابد خوبی بود». (2)
«انحرافات در دنیای اسلام از جایی پیدا می شود که یک گوشه را بگیریم و بچسبیم، ولی گوشه های دیگر را رها کنیم. به این ترتیب، قهراً همه را خراب و فاسد می کنیم؛ همان طور که روش بسیاری از زاهدمسلکان ما در گذشته غلط بود، روش کسانی که تمام اسلام را مثلاً در کتاب مفاتیح و در ریاضت و دعا جست وجو می کردند، غلط بود. روش کسانی هم که به کلی از دعا و عبادت و نافله و فریضه استعفا داده
1- . مجموعه آثار، ج2، ص283.
2- . آزادی معنوی، ص125.