- دیباچه 1
- پیش گفتار 4
- فصل اول: کلیات 6
- تربیت و اخلاق 6
- چیستی تربیت 6
- تربیت و ادب 8
- تربیت و عادت 10
- تربیت و صنعت 10
- تربیت و پرورش 16
- ضرورت تربیت 18
- اشاره 18
- اشاره 21
- 1. جسم 21
- موضوع تربیت 21
- 2. روح 25
- فصل دوم: مبانی تربیت 31
- 1. قابلیت تغییر انسان 31
- اشاره 31
- 2. مرکب بودن انسان 34
- 1. استعداد جسمانی 37
- اشاره 37
- اشاره 37
- مبانی خاص 37
- 2. استعدادهای فطری 37
- الف) استعداد عقلانی 39
- ب) استعداد اخلاقی 40
- ج) استعداد هنری و ذوقی 42
- د) بعد خلاقیت (آفرینندگی و ابتکار) 42
- ه_) بعد دینی (حس تقدیس و پرستش) 43
- و) بعد اراده 44
- فصل سوم: ویژگی های تربیت 46
- اشاره 46
- 1. خدامحوری 46
- اشاره 53
- 2. جامعیت 53
- الف) جنبه های فردی و اجتماعی 53
- ب) همگانی بودن 55
- ج) جنبه های متفاوت وجودی انسان 56
- 3. اعتدال و هماهنگی 58
- 4. نسبی یا مطلق بودن تربیت 62
- اشاره 62
- الف) جنسیت و نسبیت 66
- ب) زمان و نسبیت 70
- اشاره 73
- الف) تربیت در خدمت انسان 73
- 5. انسان مدار 73
- ب) کرامت انسان 74
- ج) آزادی 78
- 6. زندگی مدار 82
- فصل چهارم: اهداف تربیت 84
- 1. پرورش جسم 84
- اشاره 84
- الف) تفکر به عنوان عبادت 85
- 2. پرورش عقل 85
- اشاره 85
- ب) ارزش (سندیت رجحیت) عقل 86
- ج) بیدار کردن عقل 89
- 3. پرورش اراده 91
- 4. پرورش ایمان 93
- فصل پنجم: ساحت های تربیت 96
- اشاره 96
- 2. ساحت عقلانی 98
- 4. ساحت قلب 98
- 1. ساحت جسمانی 98
- 3. ساحت اراده 98
- 5. ساحت علمی 99
- 6. ساحت غریزی 105
- 7. ساحت اخلاقی 107
- 8 . ساحت ذوقی و هنری 111
- 9. ساحت اجتماعی 113
- 10. ساحت فنی و صنعتی 119
- فصل ششم: راهکارهای اعمال تربیت 121
- 1. انواع تربیت 121
- 2. مراحل تربیت 123
- 3. اهمیت تربیت دوران کودکی 125
- 4. مراحل برنامه تربیتی 128
- اشاره 128
- 5. عوامل و کارکردهای تربیت 128
- الف) آموزش و فراگیری 131
- اول _ تفکر در عالم خلقت 135
- ب) تفکر 135
- یک _ راهکارهای تربیتی تفکر 135
- اشاره 135
- اشاره 135
- دوم _ تفکر در تاریخ 136
- سوم _ تفکر انسان درباره خود 136
- اول _ نقادی 137
- دو _ کارکردهای تفکر 137
- دوم _ آخربینی 139
- ج) تسلط بر خود 139
- د) عبادت 140
- اشاره 140
- مرحله اول: چیرگی بر خود 143
- یک _ کارکرد جوهره عبادت 143
- اشاره 143
- مرحله سوم: بی نیاز شدن روح از بدن 144
- مرحله دوم: چیرگی بر قوه خیال 144
- مرحله چهارم: قدرت تصرف در بدن 145
- مرحله پنجم: قدرت تصرف در دنیای بیرون 145
- دو _ کارکرد شکلی عبادت 145
- اشاره 145
- دوم _ نماز و رو به قبله ایستادن 146
- اول _ عبادت و حقوق اجتماعی 146
- سوم _ تمرین ضبط نفس 147
- چهارم _ تمرین وقت شناسی 147
- ه_) تقوا و تزکیه 148
- اشاره 150
- و) کار (اشتغال عمل) 150
- یک _ کارکردهای کار 151
- اشاره 151
- اول _ تمرکز قوه خیال 151
- دوم _ جلوگیری از گناه 152
- سوم _ خودآزمایی 152
- چهارم _ فکر منطقی 152
- ششم _ کار و احساس شخصیت 153
- پنجم _ تأثیر کار بر احساس انسان 153
- ح) جهاد 154
- ز) ازدواج 154
- ط) محبت (احسان) 155
- اشاره 155
- یک _ کارکرد محبت 157
- اول _ آثار فردی محبت (عشق) 157
- اشاره 157
- دوم _ آثار اجتماعی محبت 160
- یک _ مصیبت های ما در خوش بختی ها 162
- ی) سختی ها و مصیبت ها 162
- اشاره 162
- دو _ اثر تربیتی بلایا 163
- سه _ سازندگی شداید 165
- چهار _ نازپروردگی 167
- ک) دوستی و معاشرت 169
- ل) هجرت 171
- اشاره 174
- م) موعظه 174
- یک _ موعظه و حکمت 174
- دو _ موعظه و خطابه 175
- اشاره 175
- ن) تشویق و تهدید 175
- یک _ جایگاه تشویق در تربیت 176
- دو _ جایگاه تهدید در تربیت 177
- سه _ لزوم آگاهی از علت تشویق و تهدید 178
- چهار _ تبشیر و انذار 179
- س) الگو 180
- 1. برنامه تربیت 183
- الف) ضرورت مربی 183
- فصل هفتم: ارکان تربیت 183
- 2. مربی 183
- اشاره 186
- ب) ویژگی های مربی 186
- یک _ خودساختگی 187
- دو _ ترس از پروردگار 188
- یک _ آگاهی از راه ها و ابزار تربیت 189
- اشاره 189
- ج) وظایف مربی 189
- دو _ شناخت جوان (روحیات و چالش ها) 191
- سه _ توجه به رشد شخصیت متربی 193
- چهار _ آسان گیری و نرمش در تربیت 194
- پنج _ سعه صدر و توجه به روحیات خاص هر متربی 196
- اشاره 197
- 3. متربی 197
- الف) شناخت معلومات درست و پیروی از آنها 198
- اشاره 200
- ب) شناخت درست مربی 200
- پرهیز از زیاده روی در سرسپردگی به مربی 201
- فصل هشتم: آسیب شناسی تربیت 204
- الف) تن پروری 204
- 1. موانع پرورش جسم 204
- اشاره 204
- یک _ موانع منطقی 206
- الف) موانع درونی 206
- 2. موانع پرورش عقل 206
- اشاره 206
- ب) تضعیف جسم 206
- دو _ بمباران اطلاعاتی 207
- اشاره 208
- ب) موانع بیرونی 208
- یک _ تکیه بر ظنّ و گمان 209
- سه _ شتاب زدگی 210
- دو _ هوای نفس 210
- چهار _ سنّت گرایی 211
- پنج _ شخصیت گرایی 212
- شش _ اکثریت گرایی 212
- هفت _ تلقین پذیری 213
- هشت _ تعصب ورزی 213
- 3. عادت 214
- اشاره 214
- 4. تربیت ویژه 214
- الف) آسیب شناسی اخلاق فیلسوفانه 215
- ب) آسیب شناسی اخلاق عارفانه 217
- کتاب نامه 219
1. ساحت جسمانی
به یقین، نخستین و آشکارترین موضوع تربیت، جسم آدمی است. بحث جسم، بخش وسیعی از دستورهای تربیتی اسلام را به خود اختصاص داده است. از آنجا که این محدوده، بخشی از وجود آدمی است که به طور مستقیم تربیت می شود، موضوع تربیت قلمداد می شود. درباره تربیت جسمی در بخش های پیشین این نوشتار به طور کامل بحث شد. (1)
2. ساحت عقلانی
یکی از استعدادهای روح انسان، استعداد عقلانی است. این بخش از وجود آدمی، به طور مستقیم تربیت می شود و پرورش می یابد. بنابراین، می تواند به عنوان موضوع تربیت مطرح گردد. (2)
3. ساحت اراده
اراده به عنوان نوعی نیرو و توانمندی در وجود انسان، به طور مستقیم تربیت می شود. ازاین رو، ساحت اراده جزو موضوع تربیت قرار گرفته و از این باب به آن پرداخته شده است. (3)
4. ساحت قلب
آدمی در کنار عقل، دارای استعداد و ظرفیتی به نام قلب و دل است. قلب یکی از واقعیت های وجودی انسان است و در همین بستر و ظرفیت، ایمان و روح بندگی پرورش می یابد و رشد می کند. انسان با این جنبه از وجود خویش، عواطف، احساسات و همه گرایش ها و نفرت ها را درک می کند. ازاین رو، به عنوان بخشی از ظرفیت وجودی انسان، تربیت پذیر است و در
1- . نک: همین کتاب، بحث موضوع تربیت، جسم و بحث اهداف تربیت پرورش جسم.
2- . نک. همین کتاب، بحث موضوع تربیت، روح، عقل و بحث اهداف تربیت و پرورش عقل.
3- . نک. همین کتاب، بحث موضوع تربیت، روح، اراده و بحث اهداف تربیت پرورش اراده.