- پیش گفتار 3
- فصل اول: کلیات 6
- اشاره 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 2. معناشناسی اصطلاحی «خرافه» 10
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 19
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 19
- اشاره 19
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 19
- 4. اقسام خرافه 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 20
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 20
- اشاره 20
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 22
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 23
- د) خرافات وارداتی 24
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 25
- اشاره 25
- الف) دیدگاه اسپینوزا 25
- فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه 25
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 25
- اشاره 25
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 26
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 26
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 27
- اشاره 28
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 28
- الف) عوامل اصلی 28
- اشاره 29
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 29
- اول _ عوامل درونی 29
- اشاره 29
- یک _ عوامل درونی 29
- دوم _ عامل علمی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 42
- دو _ عوامل بیرونی 42
- اشاره 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 43
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 43
- سوم _ عوامل سیاسی 44
- 3. گستره خرافات 45
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 48
- اشاره 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 49
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 50
- د) تحقیر انسان ها 50
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 51
- اشاره 51
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 51
- ب) سست کردن پایه های تشیع 51
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 52
- فصل سوم:اسلام و مبارزه با خرافه 55
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 55
- اشاره 55
- اشاره 55
- درآمد 55
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 57
- اشاره 60
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 60
- الف) شرک و بت پرستی 61
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 64
- ج) تبنّی 66
- د) زنده به گور کردن دختران 69
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 73
- اشاره 73
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 75
- اشاره 75
- اشاره 75
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 75
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 76
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 76
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 77
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 77
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 80
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 82
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 85
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 91
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 95
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 97
- اشاره 97
- یک _ ماهیت جن در قرآن 98
- دو _ انسان و جن 102
- اشاره 105
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 105
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 105
- دو _ پیشینه سحر 106
- سه _ ماهیت سحر 107
- چهار _ سحر در قرآن 109
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 111
- شش _ سحر از نظر اسلام 111
- یک _ رؤیا در قرآن 114
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 114
- اشاره 114
- دو _ رؤیا در روایات 115
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 116
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 118
- الف) فال زدن 119
- اشاره 119
- یک _ معنای فال زدن 119
- اشاره 119
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 119
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 120
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 121
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 122
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 123
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 125
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 127
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 131
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 133
- ه) نحوست عدد13 133
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 135
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 138
- اشاره 139
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 139
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 140
- دو _ راه های آگاهی از غیب 142
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 143
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 144
- ح) مهره مار 146
- ط) خرافه در عزاداری ها 148
- اشاره 149
- فصل پنجم:راهکارهایی برای خرافه زدایی از چهره جامعه 149
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 149
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 150
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 152
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 154
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 155
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 156
- ب) ترویج اندیشیدن 157
- اشاره 157
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 157
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 157
- ج) تفکر انتقادی 158
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 159
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 161
- اشاره 162
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 162
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 164
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 165
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 166
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 167
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 168
- فصل ششم:خرافات و رسانه 170
- اشاره 170
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 171
- درآمد 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 174
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 174
- اشاره 174
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 177
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 178
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 180
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 182
- اشاره 184
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 184
- نکته پایانی 184
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 185
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 187
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 188
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 189
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 190
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 191
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 191
- اشاره 191
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 193
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 194
- کتاب نامه 196
- اشاره 196
- الف) منابع فارسی 197
- ب) منابع عربی 201
- ج) فهرست مقالات و مجلات 204
ص:111
1- ذاریات: 56: «من، جن و انس را نیافریدم، جز برای اینکه عبادتم کنند [و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند]».
2- انعام: 112: «این چنین در برابر هر پیامبری، دشمنی از شیاطین انس و جنّ قرار دادیم. آنها به طور سری (و در گوشی) سخنان فریبنده و بی اساس (برای اغفال مردم) به یکدیگر می گفتند...».
3- جن: 6: «به مردانی از جنّ پناه می بردند».
4- کهف: 50: «همگی سجده کردند جز ابلیس، که از جنّ بود».
5- تفسیر نمونه، ج 25، ص 156.
جن را پنج صنف آفریده است: صنفی مانند باد در هوا [ناپیدا هستند] و صنفی به صورت مارها و صنفی به صورت عقربها و صنفی حشرات زمینند و صنفی از آنها مانند انسانند که بر آنها حساب و عقاب است».(1)
دو _ انسان و جن
دو _ انسان و جن
همان گونه که در مقدمه اشاره شد، اعتقادهای خرافی مردم در مورد جن سابقهای طولانی دارد. برخی مفسران ذیل آیات 100 و 101 انعام آوردهاند: «قریش معتقد بودند خداوند با جنیان ازدواج کرده و فرشتگان ثمره این ازدواجند. بنابراین، منظور از جن فرشتگان نیستند».(2)
سید بن قطب نیز از قول کلبی در کتاب الأصنام میآورد: «یکی از طوائف عرب به نام بنوملیح، که شعبهای از قبیله خزاعه بود، جن را میپرستیدند»(3) و نیز گفته شده است: «پرستش و عبادت جن و اعتقاد به الوهیت آنها در میان مذاهب خرافی یونان قدیم و هند نیز وجود داشته است».(4)
رسم جاهلانه دیگر که در میان اعراب رواج داشت، آن بود که هرگاه در مسافرت، شب هنگام به بیابانی یا درهای وارد میشدند، از شر جانداران و سفیهان جنی به عزیز آن بیابان که سرپرست جنیان است، پناه میبردند و می گفتند: پناه میبرم به عزیزِ این وادی از شر سفهای قومش.(5) خداوند در قرآن به این رسم جاهلانه اشاره می کند و میفرماید: «وَ أَنَّهُ کانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ یَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجن فَزادُوهُمْ رَهَقاً».(6)