- پیش گفتار 3
- فصل اول: کلیات 6
- اشاره 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 2. معناشناسی اصطلاحی «خرافه» 10
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 19
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 19
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 19
- 4. اقسام خرافه 19
- اشاره 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 20
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 20
- اشاره 20
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 22
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 23
- د) خرافات وارداتی 24
- اشاره 25
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 25
- فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه 25
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 25
- الف) دیدگاه اسپینوزا 25
- اشاره 25
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 26
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 26
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 27
- اشاره 28
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 28
- الف) عوامل اصلی 28
- اشاره 29
- اول _ عوامل درونی 29
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 29
- یک _ عوامل درونی 29
- اشاره 29
- دوم _ عامل علمی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 42
- اشاره 42
- دو _ عوامل بیرونی 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 43
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 43
- سوم _ عوامل سیاسی 44
- 3. گستره خرافات 45
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 48
- اشاره 48
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 49
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 50
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 50
- د) تحقیر انسان ها 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 51
- اشاره 51
- ب) سست کردن پایه های تشیع 51
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 51
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 52
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 55
- اشاره 55
- اشاره 55
- درآمد 55
- فصل سوم:اسلام و مبارزه با خرافه 55
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 57
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 60
- اشاره 60
- الف) شرک و بت پرستی 61
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 64
- ج) تبنّی 66
- د) زنده به گور کردن دختران 69
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 73
- اشاره 73
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 75
- اشاره 75
- اشاره 75
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 75
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 76
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 76
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 77
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 77
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 80
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 82
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 85
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 91
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 95
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 97
- اشاره 97
- یک _ ماهیت جن در قرآن 98
- دو _ انسان و جن 102
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 105
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 105
- اشاره 105
- دو _ پیشینه سحر 106
- سه _ ماهیت سحر 107
- چهار _ سحر در قرآن 109
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 111
- شش _ سحر از نظر اسلام 111
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 114
- یک _ رؤیا در قرآن 114
- اشاره 114
- دو _ رؤیا در روایات 115
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 116
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 118
- یک _ معنای فال زدن 119
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 119
- الف) فال زدن 119
- اشاره 119
- اشاره 119
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 120
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 121
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 122
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 123
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 125
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 127
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 131
- ه) نحوست عدد13 133
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 133
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 135
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 138
- اشاره 139
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 139
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 140
- دو _ راه های آگاهی از غیب 142
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 143
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 144
- ح) مهره مار 146
- ط) خرافه در عزاداری ها 148
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 149
- اشاره 149
- فصل پنجم:راهکارهایی برای خرافه زدایی از چهره جامعه 149
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 150
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 152
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 154
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 155
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 156
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 157
- اشاره 157
- ب) ترویج اندیشیدن 157
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 157
- ج) تفکر انتقادی 158
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 159
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 161
- اشاره 162
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 162
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 164
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 165
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 166
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 167
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 168
- فصل ششم:خرافات و رسانه 170
- اشاره 170
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 171
- درآمد 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 174
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 174
- اشاره 174
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 177
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 178
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 180
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 182
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 184
- اشاره 184
- نکته پایانی 184
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 185
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 187
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 188
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 189
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 190
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 191
- اشاره 191
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 191
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 193
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 194
- کتاب نامه 196
- اشاره 196
- الف) منابع فارسی 197
- ب) منابع عربی 201
- ج) فهرست مقالات و مجلات 204
ص:167
1- بقره: 151.
باید مردم را به اندیشیدن واداشت. در این مرحله، اصل اندیشیدن خوشایند است، گرچه تفکر به ظاهر کار کم زحمتی است و به تحمل سختی و تلاش زیادی نیاز ندارد. اگر با دقت توجه کنیم، در خواهیم یافت یکی از سخت ترین رفتارهایی است که هر انسانی در عمر خود انجام می دهد. در طول تاریخ بزرگ ترین مشکل انسان ها، فرار از اندیشیدن است؛ زیرا اندیشیدن کار بسیار دشواری است و تجربه نشان داده است که انسان ها به کارهای عضلانی بیشتر علاقه نشان میدهند تا به رفتارهای فکری. اگر انسان میاندیشید و سخنی را بدون درنگ و تفکر نمیپذیرفت، راهی برای استعمارش پیدا نمیشد. فرعونها و نمرودها بر او چیره نمیشدند و هر انسان منحرفی نمیتوانست با ترویج خرافات، گوهر انسانی اش را سلب کند و به اندازهای او را به انحطاط بکشاند که حاضر شود در برابر موجود بیجان و پستی مانند سنگ و چوب پیشانی بر زمین بساید. به همین دلیل خداوند بارها از او میخواهد تا بیندیشد.(1)
ج) تفکر انتقادی
ج) تفکر انتقادی
تفکر انتقادی از بایستههای رشد عقلانیت است؛ زیرا انسان رشد یافته به دنبال واقع است، گرچه دست یافتن به آن، او را به زحمت بیندازد. او میداند حقایق با ادعاها و تجمع آرا تغییر نمیکند. چنین کسی برای رسیدن به حق و بازشناسی آن از باطل به درستی میاندیشد؛ منتقدانه جست وجو می کند و در بازشناسی خوب و خوبتر منتقدانه، با انصاف علمی به میدان اندیشیدن وارد میشود.
تا زمانی که مردمان جامعهای مطلبی را بدون درنگ بپذیرند؛ تحت تأثیر صداها و گروههای گوناگون قرار بگیرند و احساساتشان بر اندیشهشان غلبه