- پیش گفتار 3
- فصل اول: کلیات 6
- اشاره 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 2. معناشناسی اصطلاحی «خرافه» 10
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 19
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 19
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 19
- 4. اقسام خرافه 19
- اشاره 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 20
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 20
- اشاره 20
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 22
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 23
- د) خرافات وارداتی 24
- اشاره 25
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 25
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 25
- فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه 25
- الف) دیدگاه اسپینوزا 25
- اشاره 25
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 26
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 26
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 27
- اشاره 28
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 28
- الف) عوامل اصلی 28
- اشاره 29
- اشاره 29
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 29
- اول _ عوامل درونی 29
- یک _ عوامل درونی 29
- دوم _ عامل علمی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 42
- دو _ عوامل بیرونی 42
- اشاره 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 43
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 43
- سوم _ عوامل سیاسی 44
- 3. گستره خرافات 45
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 48
- اشاره 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 49
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 50
- د) تحقیر انسان ها 50
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 51
- اشاره 51
- ب) سست کردن پایه های تشیع 51
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 51
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 52
- فصل سوم:اسلام و مبارزه با خرافه 55
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 55
- اشاره 55
- درآمد 55
- اشاره 55
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 57
- اشاره 60
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 60
- الف) شرک و بت پرستی 61
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 64
- ج) تبنّی 66
- د) زنده به گور کردن دختران 69
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 73
- اشاره 73
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 75
- اشاره 75
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 75
- اشاره 75
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 76
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 76
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 77
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 77
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 80
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 82
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 85
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 91
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 95
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 97
- اشاره 97
- یک _ ماهیت جن در قرآن 98
- دو _ انسان و جن 102
- اشاره 105
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 105
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 105
- دو _ پیشینه سحر 106
- سه _ ماهیت سحر 107
- چهار _ سحر در قرآن 109
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 111
- شش _ سحر از نظر اسلام 111
- یک _ رؤیا در قرآن 114
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 114
- اشاره 114
- دو _ رؤیا در روایات 115
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 116
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 118
- الف) فال زدن 119
- اشاره 119
- یک _ معنای فال زدن 119
- اشاره 119
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 119
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 120
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 121
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 122
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 123
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 125
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 127
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 131
- ه) نحوست عدد13 133
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 133
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 135
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 138
- اشاره 139
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 139
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 140
- دو _ راه های آگاهی از غیب 142
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 143
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 144
- ح) مهره مار 146
- ط) خرافه در عزاداری ها 148
- فصل پنجم:راهکارهایی برای خرافه زدایی از چهره جامعه 149
- اشاره 149
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 149
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 150
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 152
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 154
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 155
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 156
- ب) ترویج اندیشیدن 157
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 157
- اشاره 157
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 157
- ج) تفکر انتقادی 158
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 159
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 161
- اشاره 162
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 162
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 164
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 165
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 166
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 167
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 168
- اشاره 170
- فصل ششم:خرافات و رسانه 170
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 171
- درآمد 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 174
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 174
- اشاره 174
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 177
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 178
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 180
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 182
- اشاره 184
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 184
- نکته پایانی 184
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 185
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 187
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 188
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 189
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 190
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 191
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 191
- اشاره 191
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 193
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 194
- کتاب نامه 196
- اشاره 196
- الف) منابع فارسی 197
- ب) منابع عربی 201
- ج) فهرست مقالات و مجلات 204
ص:34
1- سید عباس صالحی، «سکوت روحانیت در مبارزه با خرافات»، مجله حوزه 151، صص 4 _ 9، (با اندکی تلخیص و تصرف).
فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه
اشاره
فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه
زیر فصل ها
1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه
2. علل و ریشه های پیدایش خرافه
3. گستره خرافات
4. آثار سوء خرافه گرایی
5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات
1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه
اشاره
1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه
در پی یافتن علل پیدایش خرافه و گرایش به آن، به دیدگاه های متنوعی از سوی روان شناسان، دانشمندان و جامعه شناسان برمی خوریم. هریک از آنها به یک یا چند علت اشاره دارند که ما به برخی از این نظریات اشاره خواهیم کرد.
الف) دیدگاه اسپینوزا
الف) دیدگاه اسپینوزا
اسپینوزا نداشتن قواعد زندگی، برخورد با مشکلات، سختی ها، آمال و آرزوهای بلند را باعث به وجود آمدن خرافه گرایی می داند.
اگر آدمیان قواعد مشخصی برای اداره تمام امور زندگی خود در اختیار داشتند یا بخت همیشه با آنها یار بود، هرگز به خرافات روی نمی آوردند، اما چون اغلب به مشکلاتی برخورد می کنند که قواعد موجود زندگی پاسخگوی آنها نیست و از سوی دیگر به سبب قطعی نبودن دست یابی به مواهب آزبرانگیز بخت آور، به طور رقت باری بین ترس و امید سرگرداند؛ در نتیجه اغلب سخت زودباورند.(1)