- پیش گفتار 3
- فصل اول: کلیات 6
- اشاره 6
- 1. معناشناسی لغوی «خرافه» 7
- 2. معناشناسی اصطلاحی «خرافه» 10
- 3. معناشناسی واژه اسطوره 14
- ج) اقسام خرافه از لحاظ گستره نظری 19
- ب) اقسام خرافه از لحاظ آثار 19
- الف) اقسام خرافه از لحاظ گستره مکانی 19
- 4. اقسام خرافه 19
- اشاره 19
- الف) خرافات دینی _ مذهبی 20
- 5. اقسام خرافه در جامعه ایرانی 20
- اشاره 20
- ب) خرافات معنوی _ عرفانی 22
- ج) خرافات ملی _ منطقه ای 23
- د) خرافات وارداتی 24
- اشاره 25
- ب) دیدگاه دیوید هیوم 25
- 1. دیدگاه ها درباره ریشه ها و علل پیدایش خرافه 25
- فصل دوم:منشأ و ریشه پیدایش خرافه 25
- الف) دیدگاه اسپینوزا 25
- اشاره 25
- ج) دیدگاه یونگ و فروید 26
- د) دیدگاه علامه یحیی نوری 26
- ه) دیدگاه علامه طباطبایی 27
- اشاره 28
- 2. علل و ریشه های پیدایش خرافه 28
- الف) عوامل اصلی 28
- اشاره 29
- ب) عوامل تعمیق و توسعه 29
- یک _ عوامل درونی 29
- اشاره 29
- اول _ عوامل درونی 29
- دوم _ عامل علمی 41
- سوم _ عامل شخصیتی 42
- دو _ عوامل بیرونی 42
- اشاره 42
- اول _ عوامل جغرافیایی و محیطی 43
- دوم _ عوامل اجتماعی و اقتصادی 43
- سوم _ عوامل سیاسی 44
- 3. گستره خرافات 45
- 4. آثار سوء خرافه گرایی 48
- اشاره 48
- الف) شرک و کفر و دوری از خداوند متعال 49
- ب) وهن دین اسلام و مذهب تشیع 49
- ج) محرومیت از بسیاری از نعمت ها 50
- د) تحقیر انسان ها 50
- ه) از دست دادن مال، سرمایه و حتی آبرو و حیثیت 50
- 5. اهداف مروّجان و اشاعه دهندگان خرافات 51
- اشاره 51
- ب) سست کردن پایه های تشیع 51
- الف) اغفال مردم و واداشتن آنها به اطاعت از خود 51
- ج) سرگرمی یا گمراه کردن مردم 52
- فصل سوم:اسلام و مبارزه با خرافه 55
- اشاره 55
- 1. مبارزه با جهل و نادانی 55
- درآمد 55
- اشاره 55
- 2. دعوت به تفکّر و تعقّل و تحصیل علم و دانش 57
- اشاره 60
- 3. مبارزه با تمام مصادیق خرافه در عصر جاهلیت 60
- الف) شرک و بت پرستی 61
- ب) نسیء یا تأخیر انداختن ماه های حرام 64
- ج) تبنّی 66
- د) زنده به گور کردن دختران 69
- فصل چهارم:بررسی خرافات رایج در عصر حاضر 73
- اشاره 73
- 1. واقعیت هایی که گاه به خرافه کشیده می شوند 75
- اشاره 75
- اشاره 75
- الف) چشم زخم (خرافه یا واقعیت؟) 75
- یک _ خرافات اعراب جاهلی درباره چشم زخم 76
- دو _ چشم زخم از دیدگاه عقل 76
- سه _ نظر دانشمندان درباره چشم زخم 77
- چهار _ چشم زخم از دیدگاه قرآن و مفسران 77
- پنج _ چشم زخم از منظر روایات 80
- شش _ راهکارهای اسلام در پیش گیری از چشم زخم 82
- ب) سعادت و نحوست ایام (خرافه یا واقعیت؟) 85
- ج) سعادت و نحوست ستارگان (خرافه یا واقعیت؟) 91
- د) دعانویسی (خرافه یا واقعیت؟) 95
- ه) جن و جن گیری (واقعیت یا خرافه؟) 97
- اشاره 97
- یک _ ماهیت جن در قرآن 98
- دو _ انسان و جن 102
- اشاره 105
- یک _ واژه «سحر» و معانی آن 105
- و) سحر (اعتقادی خرافی و جاهلی یا امری واقعی؟) 105
- دو _ پیشینه سحر 106
- سه _ ماهیت سحر 107
- چهار _ سحر در قرآن 109
- پنج _ متصدیان سحر در قرآن (مرد یا زن؟) 111
- شش _ سحر از نظر اسلام 111
- یک _ رؤیا در قرآن 114
- ز) خواب و حجیت آن (خواب گرایی یا خرافه گرایی؟) 114
- اشاره 114
- دو _ رؤیا در روایات 115
- سه _ خواب از دیدگاه دانشمندان مادی 116
- چهار _ خواب گرایی یا ترویج خرافه 118
- الف) فال زدن 119
- اشاره 119
- 2. بررسی برخی از خرافات رایج در عصر حاضر 119
- یک _ معنای فال زدن 119
- اشاره 119
- دو _ نمونه های فال نیک و بد 120
- سه _ پیشینه فال زدن و تطیر 121
- چهار _ پاسخ انبیای پیشین و پیامبر اکرم به تطیر مخالفان 122
- پنج _ نظر اسلام در مورد تطیر و تفأل 123
- شش _ راهکارهایی برای رهایی از فال بد 125
- ب) خرافه نژادپرستی یا عصبیت 127
- ج) خرافات شب اول ماه ربیع الاول 131
- ه) نحوست عدد13 133
- د) چهارشنبه سوری یا چهارشنبه سوزی 133
- و) پاشیدن خون قربانی به دیوار مسجد، خانه، اتومبیل و خرافه تخم مرغ شکستن 135
- ز) دخیل بستن و روشن کردن شمع 138
- اشاره 139
- ح) غیب گویی و کهانت (فال گیری، رمالی، طالع بینی و...) 139
- یک _ پیشینه کهانت و غیب گویی 140
- دو _ راه های آگاهی از غیب 142
- سه _ علل گرایش به رمالی، طالع بینی و هر گونه غیب گویی 143
- چهار _ نظر اسلام در مورد کهانت و مراجعه به غیب گو و کاهن 144
- ح) مهره مار 146
- ط) خرافه در عزاداری ها 148
- اشاره 149
- فصل پنجم:راهکارهایی برای خرافه زدایی از چهره جامعه 149
- 1. روش تشخیص خرافه از غیر آن 149
- 2. وظیفه عموم مسلمانان در مبارزه با خرافه 150
- 3. نقش دولت و حکومت در خرافه زدایی 152
- 4. نهادهای قانون گذار و خرافه 154
- 5. وظیفه قوه قضائیه و نیروی انتظامی 155
- 6. وزارت ارشاد و نقش آن در خرافه زدایی 156
- ب) ترویج اندیشیدن 157
- اشاره 157
- 7. وظایف مشترک مراکز تعلیم و تربیت و آموزشی مرتبط با مردم (اعم از مدارس، دانشگاهها، حوزه، صدا و سیما، مطبوعات و...) 157
- الف) رشد عقلانیت در سطح عمومی 157
- ج) تفکر انتقادی 158
- د) بیان دقیق و روشن معارف دین 159
- ه) ارائه تحلیل علمی از موارد خرافه 161
- اشاره 162
- 8. مسئولیت حوزه های علمیه در خرافه زدایی 162
- الف) روحانیت و آموزش واعظان و مداحان 164
- ب) مبارزه با خرافه در منبرها و مساجد 165
- 9. دانشگاه و خرافه زدایی 166
- 10. مطبوعات و خرافه زدایی 167
- 11. تشکیل ستاد مبارزه با خرافات 168
- اشاره 170
- فصل ششم:خرافات و رسانه 170
- 1. تأثیر رسانه بر فرهنگ و عقاید مردم 171
- درآمد 171
- الف) ترویج عقیده شانس، بخت و اقبال در برنامه های رسانه ملی 174
- 2. نمونه هایی از ترویج خرافات در رسانه ملی 174
- اشاره 174
- ب) نقدی کوتاه بر سریال صاحبدلان 177
- ج) خرافه در سریال پنج کیلومتر تا بهشت 178
- د) نقدی بر سریال وضعیت سفید 180
- ه_) چکیده ای از یک پژوهش در مورد میزان خرافات در سریال های ماه مبارک رمضان سال های 87 و 88: 182
- اشاره 184
- 3. بایدها و نبایدها در برنامه های رسانه ملی 184
- نکته پایانی 184
- الف) تولید فیلم و سریال و مجموعه های تلویزیونی با هدف خرافه زدایی 185
- ب) تهیه و پخش برنامه های مستند جذاب از خرافات رایج 187
- ج) تشکیل میزگرد، جلسات پرسش و پاسخ و مناظره 188
- د) واکنش سریع و به موقع در مورد خرافه های نوظهور 189
- ه) تشکیل کمیته نظارت در صدا و سیما و خرافه زدایی از انواع برنامه های رسانه ملی 190
- الف) معاونت تبلیغ و آموزش های کاربردی حوزه علمیه قم 191
- 4. معرفی مراکزی برای مشاوره دینی 191
- اشاره 191
- ب) بخش کارشناسان مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما 193
- 5. معرفی کتاب با موضوع خرافه و خرافه زدایی 194
- کتاب نامه 196
- اشاره 196
- الف) منابع فارسی 197
- ب) منابع عربی 201
- ج) فهرست مقالات و مجلات 204
ص:75
1- 2.تفسیر المیزان، ج 9، ص 363.
2- توبه: 37: «نسیء جا به جا کردن و تأخیر ماه های حرام افزایشی در کفر [مشرکان] است که با آن کافران گمراه می شوند یک سال، آن را حلال و سال دیگر آن را حرام می کنند، تا به مقدار ماه هایی که خداوند تحریم کرده بشود و به این ترتیب آن چه را خدا حرام کرده، حلال بشمرند. اعمال زشتشان در نظرشان زیبا جلوه داده شده و خداوند جمعیت کافران را هدایت نمی کند».
«قرآن این عمل زشت جاهلانه را زیادی در کفر شمرده، زیرا علاوه بر شرک و کفر اعتقادی که داشتند، با زیر پا گذاشتن این دستور، مرتکب کفر عملی هم می شدند؛ به خصوص اینکه با این کار، دو عمل حرام انجام می دادند: یکی اینکه حرام خدا را حلال کرده و دیگری اینکه حلال خدا را حرام نموده بودند».(1)
نسیء، که نمونه دیگری از اعتقادهای خرافی کفار و مشرکان در زمان نزول قرآن بود، حرام و ممنوع اعلام شد؛ زیرا تغییر و تصرف در حکم پروردگار بدعت و سبب ارتداد و کفر است.
ج) تبنّی
ج) تبنّی
یکی از خرافات و سنت های نادرست در عصر جاهلیت آن بود که اعراب بعضی از کودکان را به فرزندی خود برمی گزیدند و او را پسر خود می خواندند و به دنبال این نام گذاری، تمام حقوقی را که فرزندی نَسبی داشت برایش قائل می شدند و از هم ارث می بردند و همسرش را بر خود حرام می دانستند.
اسلام این مقررات غیرمنطقی و خرافی را به شدت نفی کرد. به همین منظور و برای کوبیدن این سنت دو شیوه مبارزه در اسلام می بینیم: یکی مبارزه قولی و کلامی است که طبق آن خداوند در آیه 4 و 5 سوره احزاب فرمود:
...وَ ما جَعَلَ أَدْعِیاءَکُمْ أَبْناءَکُمْ ذلِکُمْ قَوْلُکُمْ بِأَفْواهِکُمْ وَ اللَّهُ یَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ یَهْدِی السَّبِیلَ ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا