- پیش گفتار 1
- فصل یکم: انگیزه های رفتار در حدیث 6
- اشاره 6
- انگیزه های فیزیولوژیکی 7
- دو انگیزه بقای نوع 14
- انگیزه مادری 17
- انگیزه های روانی و روحی 18
- انگیزه دینداری 19
- انگیزه رقابت 22
- انگیزه تملّک 25
- رابطه میان انگیزه و عاطفه یا هیجان 26
- مهار انگیزه ها 36
- کنترل از طریق ارضای حلال 37
- کنترل از طریق اعتدال در ارضای نیازها 39
- مهار انگیزه جنسی 41
- مهار انگیزه پرخاشگری 48
- مهار انگیزه تملّک 54
- انحراف انگیزه 58
- اشاره 62
- فصل دوم: عواطف یا هیجانات در حدیث 62
- محبّت 63
- دوست داشتن خدا 64
- دوست داشتن پیامبر 67
- دوست داشتن مردم 69
- دوست داشتن همه آفریده های خدا 77
- دوست داشتن فرزندان 79
- محبّت جنسی 81
- دوست داشتن مال و دارایی 83
- ترس 84
- خشم 88
- عوارض بدنی خشم 91
- تأثیر خشم بر اندیشه و رفتار 92
- نفرت 94
- حسادت 95
- غیرت 99
- حیا 101
- تسلّط بر عواطف یا هیجانات 103
- تسلّط بر هیجان خشم 105
- چیره آمدن بر نفرت و کین 110
- چیره آمدن بر حسادت 111
- چیره آمدن بر کِبر 111
- چیره آمدن بر غرور و خودپسندی 113
- تسلّط بر اندوه 114
- اشاره 116
- فصل سوم: ادارک حسّی در حدیث 116
- ادراک فرا حسّی 117
- ادراک فراحسّی و الهام 125
- اشاره 128
- فصل چهارم: تفکّر از دیدگاه حدیث 128
- خطاهای تفکر 133
- الف - تقلید و اوهام و خرافات 133
- اشاره 133
- ب - فراهم نبودن ادلّه 135
- اهمیّت بحث و گفتگو در شفافیّت تفکّر 137
- فصل پنجم: یادگیری از دیدگاه حدیث 138
- اشاره 138
- 1 - تقلید 146
- اشاره 146
- راه های یادگیری 146
- 2 - آزمایش و خطا 148
- 3 - شرطی سازی 149
- 4 - تفکّر 151
- اشاره 154
- اشاره 154
- اصول یادگیری در حدیث 154
- 1 - انگیزه 154
- الف - برانگیختن انگیزه با تشویق و تهدید 155
- ب - برانگیختن انگیزه با داستان 159
- 2 - پاداش دادن 164
- 3 - توزیع یادگیری 170
- 4 - تکرار 171
- 5 - مشارکت مثبت و ممارست عملی 173
- 6 - توجّه 176
- اشاره 176
- الف - کمک گرفتن از رخدادهای جاری برای جلب توجه 176
- ب - جلب توجه با طرح پرسش 177
- ج - جلب توجه با استفاده از مثال و تشبیه 179
- د - کمک گرفتن از نمودار 182
- 7 - تدریج در یادگیری 184
- فصل ششم: علم لدنّی از نگاه حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله 188
- الهام و رؤیا 188
- دو راه کسب شناخت 190
- وحی و الهام 191
- وقوع وحی و الهام برای غیر پیامبران 193
- خواب و رؤیا 197
- رؤیا 199
- تعبیر خواب ها و رؤیاها 204
- حدیث و تعبیر خواب 206
- فصل هفتم: حدیث پیامبر و مسأله رشد 210
- اشاره 210
- رشد در مرحله جنینی 211
- شنوایی و بینایی 217
- تعیین جنسیّت 219
- رشد پس از تولّد 221
- نوجوانی 225
- نیازهای رشد 228
- فصل هشتم: شخصیّت از دیدگاه حدیث 233
- اشاره 233
- فطرت انسان 234
- تعادل شخصیت 237
- تفاوت های فردی 239
- تفاوت های هوشی 243
- تفاوت در برانگیختگی هیجانی 245
- تأثیر وراثت و محیط در تفاوت های فردی 246
- تأثیر وراثت 247
- تأثیر محیط 249
- انواع شخصیت 252
- ارزشیابی شخصیت 255
- اشاره 257
- فصل نهم: حدیث و بهداشت روانی 257
- مفهوم بهداشت روانی در قرآن و حدیث 262
- تعادل 262
- شخصیّت بهنجار و بهداشت روانی 263
- اشاره 264
- روش اسلام در ایجاد بهداشت و سلامت روانی 264
- یکم: شیوه تقویت جنبه روحی 265
- 1 - ایمان به خدای یکتا و پرستش او 265
- 2 - تقوا 267
- 3 - عبادات 268
- دوم: شیوه تسلّط بر جنبه بدنی انسان 269
- 1 - تسلّط بر انگیزه ها 269
- سوم: شیوه آموختن خصلت های ضرور برای بهداشت و سلامت روانی 270
- اشاره 270
- 2 - تسلّط بر هیجان ها 270
- 1 - احساس امنیّت روانی 272
- 2 - خود اتّکایی 273
- 3 - اعتماد به نفس 274
- 4 - احساس مسؤولیت 277
- 5 - خود باوری و استقلال رأی 279
- 6 - قناعت و خرسندی به قضا و قدر الهی 280
- 7 - شکیبایی 281
- 8 - انجام دادن کار با علاقه و درستی 284
- 9 - توجّه به سلامت جسم 285
- شاخص های بهداشت وسلامت روانی در پرتو قرآن و حدیث 288
- در رابطه فرد با مردم 289
- در رابطه فرد با هستی 290
- اشاره 291
- فصل دهم: روان درمانی در حدیث 291
- روان درمانی با ایمان 293
- روان درمانی با عبادات 298
- اشاره 298
- الف - روان درمانی با نماز 300
- ب - روان درمانی با روزه 305
- ج - روان درمانی با حج 307
- روان درمانی با ذکر و یاد خدا 309
- روان درمانی با قرآن 313
- روان درمانی با دعا 317
- اشاره 317
- الف - درمان غم و نگرانی و اندوه با دعا 319
- ب - درمان بی خوابی و ترسیدن در خواب با دعا 323
- ج - درمان احساس گناه با دعا و تسبیح گویی 324
- روان درمانی با توبه 325
- منابع عربی 329
- منابع غیر عربی 334
پیش گفتار
دیرگاهی است که بررسی مفاهیم روان شناختی در قرآن کریم و احادیث
گران سنگ پیامبر صلی الله علیه و آله را وجهه همّت خویش ساخته ام، و هدفم از این کار رسیدن به دریافت دقیقی از مفهوم اسلامی انسان است. نیز شناخت دیدگاه اسلام درباره عوامل اصلی شخصیت بهنجار و بهداشت روانی و عوامل انحراف و نابهنجاری و بیماری روانی، و راه های درست اصلاح رفتار و روان درمانی، و عوامل خوشبختی و تیره بختی انسان، و بهترین روش برای برخورداری از زندگی آسوده و آرام و سعادتمندانه مورد نظرم بوده است. این شناخت، به نظر من، ضروری است از آن روی که شخصیت انسان را به درستی بفهمیم تا بهتر بتوانیم عوامل انحراف و تیره روزی و بیماری روانی او را بشناسیم و در راهنمایی و ارشاد و درمان وی تواناتر باشیم. افزون بر این، شکّی نیست که این شناخت به ما امکان می دهد تا دستامدهای علمی روان شناسی نوین درباره انسان و زندگی روانی او را وارسی و بازبینی کنیم، و وجوه اشتراک و افتراق آن ها با مفهوم اسلامی انسان را بشناسیم و حقایقی را که میراث اسلامی ما درباره زندگی روانی انسان در اختیار ما نهاده است، درک کنیم.
روان شناسی ای که اکنون در دانشگاه های کشورهای عربی و اسلامی خوانده می شود، برگرفته از غرب است. وصفی که این روان شناسی از انسان به دست می دهد و واقعیت هایی که از او می گوید بر پایه پژوهش هایی است که غالبا در