حدیث و روان شناسی صفحه 191

و این همان راهی است که معمولاً مردم، برای تحصیل شناخت، آن را می پیمایند و دانشمندان در تحقیقات علمی شان از آن پیروی می کنند. شناختِ به دست آمده از این راه با ملاحظه و مشاهده محسوسات آغاز و به پیدایش تصورات و نظام های عقلی پیچیده تر ختم می شود. راه دوم، راه وحی و الهام و رؤیای صادق است.از این راه، انسان نوع خاصّی از شناخت کسب می کند که خداوند آن را برای او می فرستد تا حقایقی را برایش آشکار سازد یا از پاره ای امور غیبی آگاهش کند یا وقایعی را که در گذشته اتفاق افتاده یا در آینده پیش خواهد آمد به او معرفی کند و یا او را مکلّف

به انجام دادن کارهای معیّنی نماید.

از نمونه های بارز علم لدنی و الهام الهی ماجرای میان موسی و بنده شایسته - جناب خضر - علیهما السلام است که در سوره کهف بیان شده است. این داستان نمونه روشنی از دو نوع علم یاد شده، یعنی علم ظاهری بر گرفته از جهان محسوسات و علم لدنی بر گرفته از وحی یا الهام، در اختیار ما می گذارد. علم موسی علیه السلام نماینده علم ظاهری است وعلم خضر نماینده علم لدنیِ برگرفته از وحی یا الهام؛ زیرا که موسی علیه السلام آنچه را در برابر دیدگان او رخ می داد می دید و براساس دیده هایش قضاوت می کرد اما خضر علیه السلام بر طبق اسرار پنهانیِ نامشهود که خداوند متعال بر او مکشوف می ساخت و بر پایه الهام الهی به او عمل می کرد.

وحی و الهام

وحی، آن گونه که شیخ محمد عبده تعریف کرده، عبارت است از:«شناختی که شخص در درون خویش می یابد و یقین دارد که آن شناخت، با واسطه یا بی واسطه، از جانب خداست. با واسطه اش یا از طریق صدایی است که به گوش او می خورد، و یا از طریق غیر صدا. فرق میان وحی و الهام این است که الهام دریافتی است که نفس به آن یقین حاصل می کند و در پی آن چیزی که الهام از او خواسته است می رود،